Giáo án Ngữ văn lớp 10 - Tiết 8, 9: Chiến thắng Mtao Mxây (trích đăm săn - Sử thi tây nguyên)

Chiến Thắng mtao mxây
( Trích Đăm Săn - sử thi Tây Nguyên )
Ngày soạn: 09/09/07.
Ngày dạy:
Tiết 8,9 ppct.
A. Mục tiêu bài học
1. Kiến thức :
- Nhân vật anh hùng sử thi tượng trưng cho những khát vọng của toàn thể cộng đồng trong một thời đại.
- Đặc điểm của sử thi anh hùng Tây Nguyên về hai phương diện: Nghệ thuật xây dựng nhân vật, nghệ thuật miêu tả và sử dụng ngôn từ.
2. Kĩ năng:
Bước đầu HS biết cách tiếp cận một sử thi anh hùng xuất phát từ đặc trưng thể loại.
3. Thái độ:
- Giúp HS thấy được rằng lẽ sống, hạnh phúc của cá nhân người anh hùng chỉ có thể tìm thấy trong cuộc chiến đấu vì quyền lợi và khát vọng của cộng đồng.
4. Trọng tâm của bài học
- Tài năng và nhân cách vượt trội của người anh hùng so với kẻ thù.
- Cuộc chiến đấu của người anh hùng có tầm ảnh hưởng rộng lớn và ý nghĩa xã hội – lịch sử lớn lao đối với toàn thể cộng đồng.
B. Phương tiện thực hiện. 
Sách giáo khoa, sách giáo viên, tài liệu tham khảo.
Băng đĩa hình về sinh hoạt vật chất, tinh thần của cộng đồng người Tây Nguyên.
- Băng đĩa hình về kể sử thi Tây Nguyên (Ê-đê, Bana).
C. Cách thức tiến hành.
- GV tổ chức giờ dạy học theo cách kết hợp các phương pháp đọc sáng tạo, gợi tìm, kết hợp với các hình thức trao đổi, thảo luận và trả lời câu hỏi.
D. Tiến trình dạy học.
1. Kiểm tra bài cũ: Em hãy cho biết sử thi là gì, quy mô tác phẩm có điều gì đáng chú ý, nhân vật sử thi có đặc điểm gì nổi bật?
2. Giới thiệu bài mới:
 Đến với người Mường ở Hoà Bình, Thanh Hoá trong những ngày lễ hội hoặc những ngày gia đình đồng bào có đám tang ta được nghe thầy Mo (thầy cúng) kể trước đám đông hoặc linh hồn người chết. Đó là Mo “Đẻ đất đẻ nước”. Đồng bào Tây Nguyên lại say mê kể trong nhà Rông sử thi Xinh Nhã, Đăm Di, Khinh Dú. Đáng lưu ý nhất và tự hào nhất với đồng bào Ê Đê Tây Nguyên là sử thi Đăm Săn. Để thấy rõ sử thi Đăm Săn như thế nào, chúng ta tìm hiểu qua đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây”.
3. Giới thiệu về Văn hoá và Sử thi Tây Nguyên: 
- GV cho HS xem các tranh ảnh và trả lời câu hỏi.
- GV cho HS xem các đoạn phim và trả lời câu hỏi.
Đoạn 1: ..\..\kho phim\clip tu lieu su thi\2.mpg
Đoạn 2: ..\..\kho phim\clip tu lieu su thi\1.mpg
Hoạt động của GV 
Hoạt động của HS & Nội dung cần đạt
I. Tiểu dẫn. (HS đọc)
GV: Em hãy cho biết phần tiểu dẫn trình bày nội dung gì?
HS: Dựa vào SGK, em hãy tóm tắt thật ngắn gọn sử thi Đăm Săn?
* Đoạn trích.
GV Vị trí của đoạn trích và tiêu đề do ai đặt?
(HS đọc theo cách phân vai. GV hướng dẫn cho HS đọc đúng giọng điệu của sử thi và phối hợp với từng nhân vật).
+ Giải thích các từ khó.
GV: Em hãy nêu đại ý của đoạn trích? 
II. Văn bản
* Đọc – hiểu văn bản
GV: Phân tích theo tuyến nhân vật hay từng khía cạnh của đại ý?
GV: So sánh hai vấn đề của đại ý đoạn trích đối với câu hỏi của SGK em thấy thế nào?
1. Cuộc đọ sức và giành chiến thắng của Đăm Săn.
GV: Đăm Săn khiêu chiến và thái độ của hai bên như thế nào?
GV: Lần thứ hai thái độ của Đăm Săn như thế nào?
GV: Hiệp thứ nhất được miêu tả như thế nào?
GV: Mtao Mxây được miêu tả như thế nào? Đăm Săn miêu tả ra sao?
GV: Cuộc đọ sức trở lên quyết liệt hơn như thế nào?
GV: Em có suy nghĩ gì về nhân vật ông trời?
GV: Em có nhận xét gì về cách miêu tả của người Tây Nguyên về nhân vật Đăm Săn trong cuộc đọ sức?
GV: Cuộc chiến đấu của Đăm Săn với mục đích giành lại hạnh phúc gia đình nhưng lại có ý nghĩa cộng đồng như thế nào?
2. ăn mừng chiến thắng, tự hào về người anh hùng của mình. 
(HS đọc phần “Đoàn người đông như bầy cà tong” đến hết).
GV: Đoạn miêu tả cảnh ăn mừng chiến thắng của Đăm Săn và miêu tả sức mạnh của Đăn Săn như thế nào?
GV: Em có nhận xét gì về cách miêu tả ấy?
* Củng cố: ý nghĩa của đoạn trích như thế nào? Có tác động gì đối với người đọc?
Chú ý phần ghi nhớ sgk.
* Dặn dò: HS học bài và soạn bài Văn bản.
- Giới thiệu và tóm tắt sử thi Đăm Săn.
- Có hai loại sử thi là: sử thi thần thoại và sử thi anh hùng.
- Tóm tắt sử thi Đăm Săn:(SGK trang 30)
- Đoạn trích nằm ở đoạn giữa tác phẩm. Tiêu đề này do người soạn sách đặt ra.
- Gồm 6 nhân vật: 1. Đăm Săn. 2. Mtao Mxây 3.Tôi tớ. 4. Dân làng 5. Ông trời 6. Người kể chuyện.
- SGK phần chú giải.
- Đại ý: Miêu tả cuộc đọ sức giữa Đăm Săn và thù địch Mtao Mxây, cuối cùng Đăm Săn đã thắng. Đồng thời thể hiện lòng tự hào của lũ làng về người anh hùng của mình.
- Phân tích theo từng khía cạnh (vấn đề) của đại ý.
- Miêu tả cuộc đọ sức giữa Đăm Săn và Mtao Mxây chú ý khai thác câu hỏi 1, 2 và 5. Thể hiện niềm tự hào, ăn mừng chiến thắng câu 3, 5.
+ Đăm Săn thách thức, đến tận nhà của Mtao Mxây “Ơ diêng! Ơ diêng! Xuống đây, ta thách nhà ngươi đọ dao với ta đây”. Còn Mtao Mxây thì ngạo nghễ: 
“Ta không xuống đâu, diêng ơi! Tay ta còn bận ôm vợ hai, chúng ta ở trên này cơ mà”.
+ Lần thứ hai Đăm Săn quyết liệt hơn:
 “Ngươi không xuống ư? Ta sẽ lấy cái sàn hiên của nhà ngươi ta bổ đôi, ta sẽ lấy cái cầu thang của ngươi ta chẻ ra kéo lửa, ta hun cái nhà của ngươi cho mà xem”. Thái độ kiên quyết ấy buộc Mtao Mxây phải xuống đấu.
- Cả hai bên múa khiên. Mtao Mxây múa trước tỏ ra kém cỏi: “Khiên hắn kêu lạch xạch như quả mướp khô”. Đăm Săn múa: “Một lần xốc tới chàng vượt một đồi tranh. Một lần xốc tới nữa chàng vượt một đồi lồ ô. Chàng chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây”.
- Miêu tả hành động của Mtao Mxây: “Bước cao bước thấp chạy hết bãi tây sang bãi đông. Hắn vung dao chém phập một cái nhưng chỉ trúng cái chão cột trâu”.
- Từ khi Hơ Nhị vứt miếng trầu, Đăm Săn giành được, sức khoẻ tăng lên: “Chàng múa trên cao, gió như bão, chàng múa dưới thấp, gió như thốc. Chòi lẫm đổ lăn lóc. Cây cối chết rụi” Khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung, chàng đâm vào đùi vào người Mtao Mxây nhưng cả hai lần đều không thủng. Đăm Săn thấm mệt. Nhờ có ông trời giúp, Đăm Săn “chộp ngay một cái chày mòn ném trúng vào vành tai kẻ địch”. Mtao Mxây ngã lăn ra đất cầu xin “Ơ diêng! Ơ diêng! Ta làm lễ cầu phúc cho diêng một trâu, một voi”. Đăm Săn “cắt đầu Mtao Mxây bêu ngoài đường”. Cuộc đọ sức kết thúc.
- Ông trời là nhân vật phù trợ, cũng như ông tiên, ông bụt trong các câu truyện của người Kinh. Đó chỉ là phù trợ còn quyết định chiến thắng phải là Đăm Săn.
- Miêu tả hành động của Đăm Săn bằng cách so sánh và phóng đại.
+ Múa trên cao như gió bão
+ Múa dưới thấp như lốc
+ Khi chàng múa chạy nước kiệu quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ tung bay. Rõ ràng trí tưởng tượng và cách nói phóng đại là nghệ thuật tiêu biểu của sử thi.
- Đòi lại vợ chỉ là cái cớ làm nảy sinh mâu thuẫn giữa các bộ tộc dẫn đến chiến tranh mở rộng bờ cõi làm nổi uy danh của cộng đồng. ý nghĩa của sử thi Đăm Săn là ở chỗ ấy. Vì vậy thắng hay bại của người tù trưởng sẽ có ý nghĩa quyết định tất cả. Cho nên dân làng bên phía Mtao Mxây đều tình nguyện đi với Đăm Săn. Vì vậy trong sử thi không nói nhiều về chết chóc mà chọn chi tiết ăn mừng chiến thắng.
- Đăm Săn được miêu tả hoà với tôi tớ dân làng ăn mừng chiến thắng: “Hỡi anh em trong nhà, hỡi bà con trong làng! Xin mời tất cả đến với ta. Chúng ta sẽ mở tiệc ăn mừng năm mới. Chúng ta sẽ ăn lợn, ăn trâu, đánh lên các chiêng, các trống to, đánh lên các cồng Hlong hoà nhập cùng chũm choẹ sao cho kêu lên rộn rã để voi đực, voi cái ra vào hiên không ngớt”.
- Quang cảnh trong nhà Đăm Săn: “Nhà Đăm Săn đông nghịt khách. Tôi tớ chật ních cả nhà”.
- Đăm Săn: “Chàng nằm trên võng. Tóc thả trên sàn, hứng tóc chàng là một cái nong hoa”, chàng mở tiệc ăn uống linh đình: “Chàng Đăm Săn uống không biết say, ăn khong biết no, chuyện trò không biết chán” và “Cả miền Ê -đê, Ê-ga ca ngợi Đăn Săn là một dũng tướng chắc chết mười mươi cũng không lùi bước. Ngực cuốn chéo một tấm mền chiến, tai đeo nụ sát bên mình nghênh ngang đủ giáo gươm, đôi mắt long lanh như mắt chim ghếch ăn hoa tre, tràn đầy sức trai, tiếng tăm lừng lẫy. Bắp chân chàng to bằng cây xà ngang, bấp đùi chàng to bằng ống bễ, sức chàng ngang sức voi đực, hơi thở của chàng ầm ầm tựa sấm dậy, chàng nằm sấp thì gẫy rầm sàn, chàng nằm nằm nghiêng thì gẫy xà dọc”.
- Vẫn là cách nói phóng đại tạo ra ấn tượng mạnh mẽ dối với người nghe.
+ Nói tới sử thi Tây Nguyên là nói tới quá khứ anh hùng của cộng đồng.
+ Thế giới sử thi là thế giới lí tưởng hoá.
+ Âm điệu sử thi là âm điệu hùng tráng.
- Làm sống lại quá khứ anh hùng của người Ê-đê Tây Nguyên thời cổ đại.
+ Người Tây Nguyên tự hào về tổ tiên mình, tự hào có Đăm Săn, Xinh Nhã, Khinh Dú cũng như người Kinh tự hào có Phù Đổng Thiên Vương, An Dương Vương
+ Đoạn trích thể hện vai trò người anh hùng với sộng đồng.