Bài giảng Ngữ văn Lớp 10 - Bài: Luyện tập thao tác lập luận bác bỏ - Huỳnh Thị Trúc Mai

Luyện tập thao tác 
 lập luận bác bỏ 
Người soạn: Huỳnh Thị Trúc Mai 
A. Củng cố kiến thức 
Qua bài “Thao tác lập luận bác bỏ” mà các em đã được học ở tiết trước một em hãy nêu lại những kiến thức cơ bản cần nắm vững khi thực hiện một thao tác lập luận bác bỏ? 
Khái niệm : Bác bỏ là dùng lí lẽ và chứng cứ để gạt bỏ những quan điểm, ý kiến sai lệch hoặc thiếu chính xác, từ đó, nêu ý kiến đúng của mình để thuyết phục người nghe, người đọc. 
Các cách bác bỏ : có thể chỉ ra nguyên nhân, nêu tác hại hoặc phân tích những khía cạnh sai lệch, thiếu chính xác, của luận điểm, luận cứ, lập luận cần bác bỏ. 
Những yêu cầu khi thực hiện thao tác lập luận bác bỏ : 
 + Cần phải chỉ ra được cái sai hiển nhiên( trái với quy luật tự nhiên, quy luật xã hội) của các chủ thể phát ngôn. 
+ Dùng lí lẽ, dẫn chứng khách quan, trung thực để bác bỏ các ý kiến, nhận định sai trái. 
+ Thái độ bác bỏ phải thẳng thắn, phải có sự tôn trọng người đối thoại, tôn trọng bạn đọc 
B. Luyện tập 
Bài tập 1( trang 31 SGK): 
 1a: Nghệ thuật bác bỏ trong đoạn văn của Ghéc-xen: 
 _ Nội dung bác bỏ: 
 Trong đoạn trích trên Ghec-xen muốn bác bỏ một quan niệm sống sai lầm – sống bó hẹp trong ngưỡng cửa nhà mình. 
Theo em trong đoạn 
 trích 1a, Ghéc-xen 
 muốn bác bỏ điều gi? 
Cách bác bỏ: 
 - Dùng lí lẽ bác bỏ trực tiếp: dùng các câu khẳng định “ Cuộc sống riêng là một cuộc sống nghèo nàn ”, “ con người không thể hạnh phúc với một hạnh phúc mỏng manh như thế”, 
 - Kết hợp so sánh bằng hình ảnh sinh động, cụ thể ( mảnh vườn rào kín, đại dương mênh mông bị bão táp làm nổi sóng ) để vừa bác bỏ ý kiến sai, vừa nêu lên ý đúng, động viên người đọc làm theo 
Ở đây tác giả đã dùng 
 cách nào để có thể 
 bác bỏ thành công lối 
 sống sai lầm đó? 
Cách diễn đạt : 
 dùng từ ngữ giản dị, có mức độ, phối hợp câu tường thuật và câu miêu tả khi đối chiếu, so sánh khiến đoạn văn sinh động, thân mật, có sức thuyết phục cao,có sức tác động mạnh mẽ đến tư duy người đọc 
Qua đoạn văn trên em 
 có nhận xét gì về cách 
sử dụng từ ngữ để thực 
hiện mục đích bác bỏ 
 của tác giả? 
1b . Nghệ thuật bác bỏ trong đoạn văn của Ngô Thì Nhậm 
Nội dung bác bỏ : 
 Vua Quang Trung( trẫm ) bác bỏ thái độ e ngại, né tránh của những hiền tài (người học rộng tài cao ) không chịu ra giúp nước trong buổi đầu nhà vua dựng nghiệp 
Vấn đề bị 
bác bỏ trong đoạn 
trích trên là gì? 
Cách bác bỏ: 
 Không phê phán trực tiếp mà phân tích những khó khăn trong sự nghiệp chung, nỗi lo lắng và lòng mong đợi người tài của nhà vua, đồng thời khẳng định trên dải đất văn hiến của nước ta không hiếm người tài để bác bỏ thái độ sai làm nói trên, động viên người hiền tài ra giúp nước. 
Cách bác bỏ của tác giả 
 ở đây có gì đáng chú ý? 
Cách diễn đạt: 
 - Từ ngữ trang trọng mà giản dị 
 - Giọng điệu chân thành, khiêm tốn 
 - Sử dụng câu tường thuật kết hợp câu hỏi tu từ. 
 - Dùng lí lẽ kết hợp hình ảnh so sánh ( Một cái cột không thể đỡ nổi một căn nhà lớn) 
 Đoạn văn có tác dụng vừa bác bỏ, vừa động viên, khích lệ, thuyết phục đối tượng ( người tài danh ) ra giúp nước 
Em có nhận xét gì về cách diễn đạt trong đoạn trích trên? 
2 . Bài tập 2 (trang 32 SGK ) 
Quan niệm a : nếu chỉ đọc sách và thuộc nhiều thơ văn thì mới chỉ có kiến thức sách vở, thiếu kiến thức đời sống nên không thể học tốt môn văn được  Đây là quan niệm phiến diện 
Quan niệm b : Nếu chỉ luyện tư duy, luyện nói, luyện viết thì mới chỉ có phương pháp, biện pháp; chưa có kiến thức về bộ môn và kiến thức về đời sống  Đây cũng là quan niệm phiến diện 
Em có nhận xét gì 
về 2 quan niệm 
 học môn ngữ văn được 
 đưa ra trong SGK? 
Quan niệm đúng đắn: 
 - Sống sâu sắc và sống có trách nhiệm để tích lũy vốn sống thực tế. 
 - Có động cơ và thái độ học tập đúng đắn để có khát vọng vượt lên những giới hạn của bản thân. 
 - Có phương pháp học tập phù hợp với bộ môn để nắm được tri thức một cách cơ bản và hệ thống. 
 - Thường xuyên đọc sách báo, tạp chí và có ý thức thu thập thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng 
Em hãy đề xuất một vài kinh nghiệm học ngữ văn mà em cho là tốt nhất? 
3. Bài tập 3 (Trang 32 SGK) 
Em hãy đề xuất dàn ý 
 cho một bài viết để có 
thể bác bỏ thành công quan 
 niệm đã đưa ra 
trong Bài tập 3? 
Dàn ý: 
Mở bài : Giới thiệu ít nhất hai quan niệm sống khác nhau (một quan niệm trong SGK và một quan niệm khác. Chẳng hạn: cách sống của tuổi trẻ thời hội nhập là phải có trí tuệ, tham vọng chứng tỏ bản thân mình). 
Thân bài : 
 + Thừa nhận đây là một trong những quan niệm về cách sống hiện đang tồn tại . (Phân tích ngắn gọn nguyên nhân phát sinh ra quan niệm ấy) 
 + Bác bỏ quan niệm về cách sống ấy: 
 Vấn đề cần bác bỏ: Bản chất của cái gọi là “sành điệu” chính là lối sống buông thả, hưởng thụ và vô trách nhiệm. 
 Cách bác bỏ: Dùng lí lẽ và dẫn chứng thực tế. 
 + Khẳng định một quan niệm về cách sống đúng đắn 
Kết bài : Phê phán và nêu tác hại của quan niệm về cách sống sai trái, đồng thời định hướng cho mọi người một cách sống đúng đắn 
C. Bài tập bổ sung  Hướng dẫn học sinh phân tích thao tác lập luận bác bỏ trong một số văn bản đã học 
Trong truyện “Chuyện chức 
phán sự đền Tản Vên” trích 
dẫn trong SGK ngữ Văn 10, T2 
tác giả đã có những lần bác bỏ nào? 
Những lần tác giả sử dụng thao tác lập luận bác bỏ: 
Lần 1: 
 +Tử Văn bác bỏ lời buộc tội của Diêm Vương 
 +Vấn đề bác bỏ: Hỗn láo, gây tội ác 
 + Cách bác bỏ: Dùng cứ liệu là lời nói của Thổ công 
 + Thái độ: cúng cỏi, không chịu nhún nhường 
Lần 2: 
 + Viên tướng bại trận ở Bắc triều bác bỏ lời buộc tội của Tử văn 
 + Vấn đề bác bỏ: tội “ cướp đền của Thổ công” 
 + Cách bác bỏ: So sánh lời lẽ của Tử Văn trước Vương Phu với hành động của Tử Văn Ở nơi đền miếu hiu quạnh. 
Lần 3: 
 + Diêm Vương bác bỏ kết quả làm việc của thuộc hạ 
 + Vấn đề bác bỏ: Tinh thần chí công khi thực thi luật pháp 
 + Cách bác bỏ: Phủ nhận kết quả làm việc, buộc tội dối trá. 
- Lần 4 (Bài tập đã làm ở tiết 1) 
Tóm lại : Để thực hiện thành công một thao tác lập luận bác bỏ trong văn nghị luận chúng ta cần tiến hành theo nhưng thao tác cơ bản sau: 
 - Thao tác 1 : Nêu ra nội dung cần bác bỏ 
 - Thao tác 2: Khẳng định nội dung đó là sai và phân tích nguyên nhân dẫn đến những cách nhìn nhận sai lầm đó. 
 - Thao tác 3 : Chỉ ra những tác hại của quan niệm sai trái đó. 
 - Thao tác 4 : có thể đưa ra một vài phương hướng suy nghĩ và hành động đúng đắn về vấn đề đang bàn luận để định hướng cho người đọc.