Giáo án môn Ngữ văn 10 - Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ

TÌNH CẢNH LẺ LOI CỦA NGƯỜI CHINH PHỤ
Mức độ cần đạt: Giúp học sinh:
 - Cảm nhận được tâm trạng cô đơn, sầu muộn của người chinh phụ trong tình cảnh lẻ loi khi chồng đi chinh chiến; thấy được tiếng nói tố cáo chiến tranh phong kiến và đề cao hạnh phúc lứa đôi.
 - Thấy được sự tài hoa, tinh tế trong nghệ thuật miêu tả nội tâm nhân vật.
Trọng tâm kiến thức, kĩ năng:
 - Kiến thức: Tiếng nói tố cáo chiến tranh, đòi quyền được hưởng hạnh phúc lứa đôi thể hiện qua việc miêu tả thế giới nội tâm đầy những mong nhớ, cô đơn, khoa khát,... của người chinh phụ.
 - Kĩ năng: đọc – hiểu, tiếp cận thể loại ngâm khúc.
III. Nội dung bài mới:
a. Đặt vấn đề: Trước Nguyễn Du và truyện Kiều, một trong những đỉnh cao của VHVN TK XVIII là tác phẩm “Chinh phụ ngâm” do Đặng Trần Côn viết, diễn Nôm Đoàn Thị Điểm, bài ca là lời than thở của người vợ trẻ (chinh phụ) có chồng đi chinh chiến xa, khao khát cuộc sống lứa đôi trong hòa bình yên ổn của người phụ nữ 
b. Triển khai bài dạy:
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
NỘI DUNG CẦN ĐẠT
Hoạt động 1
H: Dựa vào sgk, hãy khái quát một vài nét cơ bản về tác giả và dịch giả?
HS: Làm việc cá nhân, khái quát
GV: Bổ sung, kết luận
- Với Đặng Trần Côn các nhà nghiên cứu VH không xác định được ngày tháng năm sinh, năm mất mà chỉ căn cứ vào thời điểm ông sống với Uy Vương Trịnh Giang (triều chú Trịnh) để xác định thời điểm sống của tác giả.
- ĐTC mặc dù học giỏi, có tài nhưng ông thích ràng buộc mình bằng con đường thi cử vì vậy mà con đường công danh của ông không được rạng rỡ
- Tổ tiên của bà Đoàn Thị Điểm là họ Lê nhưng đến đời ông thân sinh của bà là ông Đoàn Doãn Nghi thi Hội không đỗ nên đổi sang họ Đoàn. 37 tuổi lập gia đình làm lẽ tiến sĩ Nguyễn Kiều và sống hạnh phúc.
H: Tác phẩm “Chinh phụ ngâm” được viết bằng thể loại gì? Em biết gì về thể loại đó?
HS: Chuẩn bị cá nhân, trình bày
GV: Nhận xét, bổ sung
H: Tác phẩm ra đời trong hoàn cảnh nào?
H: Hãy tóm tắt nội dung tác phẩm?
HS: Làm việc cá nhân, phát biểu
GV: Nhận xét, nhấn mạnh.
Hoạt động 2
H: Ph©n tÝch ngo¹i c¶nh, hµnh ®éng ®Ó lµm næi bËt t©m tr¹ng c« ®¬n, lÎ loi, tr¨n trë, thao thøc?
HS: Thảo luận theo nhóm, phát biểu
GV: Nhận xét, giảng rõ
H: Ph©n tÝch c¸c tõ l¸y ®Ó lµm næi bËt t©m tr¹ng nhí nhung của người chinh phụ?
HS: Thảo luận theo nhóm, phát biểu
GV: Nhận xét, nhấn mạnh.
I. Tìm hiểu chung:
1. Tác giả: Đặng Trần Côn
* Quê: Nhân Mục- Thanh Trì- Thăng Long
* Sống vào khoảng TK XVIII
* Thuở nhỏ chăm học, có tài VC và đậu tất cả các kì thi Hương.
→ là một danh sĩ hiếu học.
* Tác phẩm: Chinh phụ ngâm, viết bằng chữ Hán. Nguyªn t¸c ch÷ H¸n: ThÓ hiÖn tinh thÇn o¸n ghÐt chiÕn tranh phong kiÕn phi nghÜa vµ niÒm kh¸t khao ch¸y báng vÒ cuéc sèng hoµ b×nh vµ t×nh yªu ®«i løa =>BiÓu hiÖn khuynh h­íng míi cña v¨n häc d©n téc ®i s©u vµo nh÷ng vÊn ®Ò cuéc sèng, kh¸t väng con ng­êi.
2. Dịch giả: Đoàn Thị Điểm
* Hiệu: Hồng Hà Nữ Sĩ
* Quê: Hiến Phạm- Văn Giang- Kinh Bắc, nay là Yên Mỹ- Hưng Yên.
* Sống cùng thời với Đặng Trần Côn
* Thuở nhỏ thông minh, hay chữ, có tài VC
* Là người có nhan sắc, kết hôn muộn, chồng đi sứ sang TQ.
* Bản dịch: viết bằng chữ Nôm, thể ngâm khúc, viết bằng thể thơ song thất lục bát.
3. Tác phẩm:
a. Thể loại: Sáng tác theo thể ngâm khúc
- Ngâm khúc: thể loại thơ trữ tình trường thiên thuần túy Việt Nam, viết bằng thơ song thất lục bát với p/thức trữ tình dài hơi. Sử dụng nhiều tiểu đối. Thể loại này phù hợp với việc bày tỏ tâm trạng, cảm xúc hồi tưởng, nhớ nhung, sầu muộn, suy tư, ai oán, xót thương.
- Song thất lục bát: 2 câu 7 tiếng, 1 câu 8 tiếng, 1 câu 6 tiếng.
b. Hoàn cảnh ra đời: Chinh phụ ngâm viết vào đầu những năm 40 của TK XVIII, bấy giờ chính sự rối ren, chiến tranh PK liên miên, người dân lâm vào cảnh tan tác, loạn li. Chinh phụ ngâm là tiếng nói phản ánh chiến tranh phi nghĩa.
c. Tóm tắt: có 3 phần
- Phần 1: Người chinh phụ nhớ cảnh người chinh phu lên đường: trong mắt người vợ người chồng thật hào hùng, đẹp đẽ → đó là bổn phận thiêng liêng. Nhưng vì nhớ nhung nên bên cạnh niềm tự hào, kiêu hãnh là sự sầu oán: “Sầu lên ngọn ải, sầu ra cửa phòng”
- Phần 2: Là cuộc sống:
 Thiếp trong cánh cửa chàng ngoài chân mây”
Cách nhìn của người chinh phụ về chiến tranh: chết chóc, thê lương, ảm đạm → oán trách XHPK → sầu nhớ, chờ đợi, lo lắng...
 “Lúc ngoảnh lại ngắm màu dương liễu
 Thà khuyên chàng đừng chịu tước phong”
- Phần 3: Người chinh phụ mơ tưởng chồng trở về trong chiến thắng, lập công, vợ con chung hưởng hiển vinh.
II. Đọc hiểu văn bản:
1. Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ:
- Thêi gian: suèt ®ªm dµi, thêi gian tr«i chËm ch¹m
- Kh«ng gian: ®ªm v¾ng lÆng
- Hµnh ®éng cña ng­êi chinh phô: d¹o hiªn v¾ng, ngßi rÌm th­a, h­¬ng g­îng ®èt, g­¬ng g­îng soi
 → GiÕt thêi gian, khu©y kho¶ nçi buån
=> T©m tr¹ng c« ®¬n, lÎ loi, tr¨n trë, thao thøc 
2.T©m tr¹ng nhí nhung cña ng­êi chinh phô.
 - Lßng nµy göi giã ®«ng cã tiÖn
Ngh×n vµng xin göi ®Õn non Yªn
Þ Ng­êi chinh phô göi nçi niÒm th­¬ng nhí qua ngän giã ®«ng.
(Giã mïa xu©n - nh­ng h×nh ¶nh nµy cã tÝnh ­íc lÖ gîi lªn sù xa c¸ch mu«n trïng gi÷a chinh phô vµ chinh phô).
- Thêi gian: Dµi
- Kh«ng gian: Mªnh m«ng, v« tËn
Þ Cµng lµm næi bËt næi nhí nhung cña ng­êi chinh phô.
- Nhí chµng ®»ng ®¼ng ®­êng lªn b»ng trêi.
Næi nhí chµng ®au ®¸u nµo xong.
® §ã lµ nçi nhí triÒn miªn trong thêi gian (®»ng ®½ng) vµ ®­îc cô thÓ b»ng ®é dµi cña kh«ng gian (b»ng trêi).
Þ Tõ l¸y cã gi¸ trÞ biÓu c¶m lín.
Û Næi nhí kh¾c kho¶i, d»ng dÆc xãt xa, triÒn miªn ®au ®ín ®Õn quÆn th¾t t©m can.
- Trêi th¨m th¼m xa vêi kh«n thÊu.
- C¶nh buån ng­êi thiÕt tha lßng.
® NghÖ thuËt tõ l¸y, t¶ c¶nh ngô t×nh, ®èi lËp, t­¬ng ph¶n Þ Sù xãt xa, cay ®¾ng, ®au khæ.
Û T©m tr¹ng nhí nhung kh¾c kho¶i, næi buån ®au v« h¹n.