Giáo án Ngữ văn 10: Tính chuẩn xác, hấp dẫn của văn bản thuyết minh

TÍNH CHUẨN XÁC, HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH
MỤC TIÊU BÀI HỌC: Qua bài học này giúp HS:
Kiến thức
Trình bày được khái niệm tính chuẩn xác của văn bản thuyết minh
Nêu được các biện pháp để đảm bảo tính chuẩn xác của văn bản thuyết minh.
Nêu được khái niệm tính hấp dẫn và trình bày được những biện pháp tạo nên tính hấp dẫn của văn bản thuyết minh
Lý giải được sự thống nhất giữa tính chuẩn xác và háp dẫn của văn bản thuyết minh
Kỹ năng
Rèn kỹ năng vận dụng nhiều mảng kiến thức vào bài văn thuyết minh
Rèn kỹ năng viết được một bài văn thuyết minh có tính chuẩn xác và hấp dẫn
Thái độ
Có thái độ trân trọng tính chuẩn xác và hấp dẫn của văn bản thuyết minh
CHUẨN BỊ
Giáo viên
Sách GK, sách GV, giáo án
Sưu tầm các tài liệu tham khảo liên quan đến bài học
Học sinh
Đọc bài, soạn bài
Hoàn thành bài tập nhóm để thuyết trình trong giờ học
SGK, vở soạn và vở ghi
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
Phương pháp thuyết giảng và vấn đáp
Phương pháp tổ chức hoạt động học tập: Hoạt động cá nhân, hoạt động chung cả lớp,
GV giao nhiệm vụ, bài tập
HS làm việc (cá nhân, nhóm,)
HS trình bày trước lớp
GV tổng kết và giải đáp
TIẾN TRÌNH LÊN LỚP
Ổn định tổ chức
Tổ chức lại lớp học trật tự, bàn ghế thẳg hàng, chỗ ngồi ngay ngắn,
Kiểm tra sỹ số
Kiểm tra bài cũ
Câu hỏi: Em hãy nhắc lại khái niệm văn bản thuyết minh mà em đã học. Theo em, yêu cầu về mặt tri thức và trình bày của văn bản thuyết minh là gì?
HS trả lời:
Định hướng trả lời:
Khái niệm: văn bản thuyết minh là kiểu văn bản thông dụng trong mọi lĩnh vực của đời sống, nhằm cung cấp tri thức về đặc điểm, tính chất, nhuyên nhân, của các hiện tượng và sự vật trong thiên nhiên, xã hội bằng phương thức trình bày, giới thiệu, giải thích.
Tri thức trong văn bản thuyết minh đòi hỏi phải khách quan, hữu ích, xác thực cho người tiếp nhận.
Yêu cầu trình bày: Chuẩn xác, rõ ràng, chặt chẽ và hấp dẫn.
Dẫn vào bài mới
Trong quá trình cô kiểm tra bài cũ và nhắc lại kiến thức ở bậc học dưới. Chúng ta, có nhắc đến từ chuẩn xác và hấp dẫn. Vậy, bây giờ cô giả dụ một tình huống trong cuộc sống như sau:
Vừa đi học về đói và mệt, mẹ sai đi ra ngoài mua cho mẹ cái nọ hay cái kia thì chúng ta chắc ai cũng gắt gỏng, than vãn không muốn đi. Nhưng nếu bảo ra ngoià gặp thần tượng của em thì chắc rằng các bạn ai cũng đi ra ngoià ngay và luôn với một tư thế rất hồ hởi, phấn khích và tràn đầy năng lượng.
Vậy! việc gặp thần tượng có tính hấp dẫn với các em hơn việc ra ngoài mua đồ cho mẹ. Trong điều kiện thông tin gặp thần tượng là phải chính xác nếu không các em cũng sẽ không có hào hứng nữa.
Vậy! xét trong phạm vi văn bản thuyết minh thì tính chuẩn xác là gì? Tính hấp dẫn là gì? Chúng có mối quan hệ với nhau như thế nào? Chúng có mâu thuẫn nhau không? Và làm thế nào để có được một văn bản thuyết minh vừa đạt yêu cầu chuẩn xác vừa có tính hấp dẫn cao. Thì hôm nay lớp chúng ta sẽ cùng nhau học bài làm văn “Tính chuẩn xác, hấp dẫn của văn bản thuyết minh”.
Dạy bài học mới
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
KẾT QUẢ CẦN ĐẠT ĐƯỢC
Hoạt động 1: Tính chuẩn xác và hấp dẫn trong văn bản thuyết minh (VBTM)
Thao tác 1: 
GV:
- Các em có 5p để chuẩn bị. Hãy tưởng tượng em đã được gặp thần tượng của mình và hãy giới thiệu về thần tượng của mình cho các bạn trong lớp bằng những thông tin đúng về thần tượng mà em biết.
- Để các bạn biết về thần tượng của em và có cảm giác thích thú khi được nghe em giới thiệu về thần tượng của mình.
HS:
- Chuẩn bị bài nói trước lớp trong 5p và có 5p để giới thiệu thần tượng của mình trước lớp.
- Hoạt động cá nhân
GV:
- Hết 5p gọi 1 hoặc 2 HS lên trước lớp nói về thần tượng của mình.
- Các bạn dưới lớp lắng nghe và nhận xét
+ Những thông tin mà bạn sử dụng trong bài dưới thiệu
+ Bài giới thiệu của bạn có thu hút các em hay không? Thu hút ở điểm nào?
HS:
- Thực hiện theo yêu cầu của GV.
GV:
 Sau khi bạn trình bày và cả lớp nhận xét GV chốt ý và nêu tiếp câu hỏi:
- Sau khi bạn trình bày và cả lớp nhận xét, cùng với những hiểu biết của mình. Các em hãy cho cô biết tính chuẩn xác và hấp dẫn trong VBTM là gì?
Thao tác 2: Luyện tập
GV:
- Giao bài tập ở phần 2 luyện tập trang 26 (SGK), gồm ba câu a, b và c cho HS làm bài cá nhân trong 5p
- Sau khi hoàn thành 3 câu hỏi hãy cho biết: Một VBTM chuẩn xác cần đáp ứng những yêu cầu nào.
HS: Thực hiện theo yêu cầu và trình bày bài tập của mình trước lớp
GV: Sau khi HS trình bày, GV tóm gọn và chốt đáp án lên bảng
GV: Sau khi tìm hiểu và làm bài tập về tính chuẩn xác và chuẩn mực. Thì theo các em tính chuẩn xác và hấp dẫn có mâu thuẫn với nhau trong VBTM hay không?
HS: suy nghĩ trả lời
Đáp án:
Tính hấp dẫn và chuẩn xác có mâu thuẫn với nhau vì: Để đạt được tính hấp dẫn đôi khi người ta phải vi phạm tính chuẩn xác vì ngôn ngữ, cường điệu, thêm thắt chi tiết, Nhưng ở một mức độ nào đó thì tính hấp dẫn trước hết phải thể hiện ở tính chính xác vì mục đích người đọc cần ở VBTM một cái hiểu sâu, hiểu đúng về đối tượng.
Chuyển ý: 
GV: Từ khái niệm và vai trò của tính chính xác cũng như tính hấp dẫn của VBTM, chúng ta sẽ có những biện pháp nào để tạo tính chuẩn xác và tính hấp dẫn trong VBTM? Và những biện pháp đó là gì chúng ta cùng đi tìm hiểu vào mục II.
Tính chuẩn xác và hấp dẫn trong văn bản thuyết minh (VBTM)
Tính chuẩn xác và hấp dẫn trong VBTM
Khái niệm và vai trò của tính chuẩn xác trong VBTM
a1. Khái niệm của tính chuẩn xác
- Chuẩn xác: là chính xác và theo chuẩn mực, theo chân lý, khách quan, khoa học
- Chính xác là: Tôn trọng tính khách quan của đối tượng thuyết minh, tôn trọng tính khoa học của thuyết minh
- Chuẩn mực: Phân tích theo đúng các yêu cầu của từng kiểu đề đề bài: thuyết minh về cây cối, thuyết minh về tác gia văn học, tác phẩm văn học,..
a2. Vai trò của tính chuẩn xác trong VBTM
- Chuẩn xác là yếu tố đầu tiên và cũng là quan trọng nhất của VBTM
b. Khái niệm tính hấp dẫn và vai trò của tính hấp dẫn của VBTM
b1. Khái niệm
- Hấp dẫn là sựu lôi cuốn, gây được sự chú ý, hứng thú với người nghe (đọc), người thưởng thức.
b2. Vai trò
- Tính hấp dẫn có vai trò rất quan trọng, tạo ý nghĩa thực tiễn, tác động thiết thực của văn bản thuyết minh. VBTM không hấp dẫn, thì người tiếp nhận sẽ không đọc, không nghe.
Luyện tập 
Ý kiến trên là không chính xác vì đối chiếu với SGK Ngữ văn 10, ta thấy: 
- Không chỉ học VHDG mà còn học VH trung đại
- Chương trình VHDG lớp 10, ngoià tục ngữ, ca dao còn có các loại truyện DG, sửu thi nhưng không học câu đố
b) Không chính xác vì cụm từ giải thích “được viết ra từ nghìn năm trước” không phù hợp với nghĩa của cụm từ “áng thiên cổ hùng văn” (đó là áng hùng văn của ngìn đời).
c) Không nên sử dụng đoạn văn đó vì nó không hề giới thiệu NBK với tư cách là một nhà thơ.
Một VBTM chuẩn xác cần đáp ứng những yêu cầu sau:
- Tính khách quan, khoa học và đáng tin cậy
Hoạt đông 2: Biện pháp để tạo tính chuẩn xác và hấp dẫn trong VBTM
Thao tác 1:
GV:
- Hướng dẫn HS trình bày bài thuyết trình của mình đã chuẩn bị ở nhà: 
+ Nhiệm vụ đã giao ở nhà: GV đã chia thành hai nhóm.
Nhóm 1: Lập dàn ý và nêu lên các ý tưởng để giúp bài thuyết minh của nhóm về chiếc áo dài có tính chính xác nhất và hấp dẫn hơn.
Nhóm 2: Lập dàn ý và nêu lên các ý tưởng để giúp bài thuyết minh của nhóm về tác gia Nguyễn Trãi có tính chính xác nhất và hấp dẫn hơn
Các nhóm trình bày sản phẩm của mình trên giấy A4 hoặc trên phần mềm powerPoint
+ Cô giáo gọi bất kỳ một bạn lên trình bày. Sau khi nhóm 1 trình bày xong nhóm 2 nhận xét 
HS: thực hiện theo hướng dẫn của GV. Nhóm còn lại thì nhận xét khi nhómbạn trình bày xong
GV:
Hỏi: Trong quá trình làm việc nhóm các em đã tìm thông tin như thế nào để đảm bảo tính chuẩn xác cho VBTM?
- GV chốt và đánh giá hoạt động nhóm dựa trên sản phẩm và bài thuyết trình
- GV đặt câu hỏi: Các em hãy đọc sách và từ quá trình làm việc nhóm cùng lắng nghe các bạn trình bày. Một em hãy cho cô biết các biện pháp để tạo tính chính xác và hấp dẫn cho VBTM nói chung
Thao tác 2: luyện tập
GV: Chia lớp thành 3 nhóm
- Nhóm 1: Làm câu 1 trang 26
- Nhóm 2: làm câu 2 trang 26
- Nhóm 3: Làm bài tập ở mục III trang 27.
Mỗi nhóm có 5p để làm bài sau đó trình bày
HS: Thực hiện theo yêu cầu
BIỆN PHÁP ĐỂ TẠO TÍNH CHUẨN XÁC VÀ HẤP DẪN TRONG VBTM
Biện pháp để tạo tính chuẩn xác trong VBTM
- Tìm hiểu thấu đáo trước khi viết
- Thu thập đầy đủ các tài liệu tham khảo có liên quan, tìm được các tài liệu có giá trị của các chuyên gia, các nhà khoa học có tên tuổi, của các cơ quan có thẩm quyền về vấn đề cần thuyết minh
- Chú ý đến thời điểm xuất bản của các tài liệu để có thể cập nhật những thong tin mới và những thay đổi thường có.
2. Biện pháp để tạo tính hấp dẫn trong VBTM
- Đưa ra những chi tiết cụ thể, sinh động, những con số chính xác để bài văn không trìu tượng, mơ hồ.
- So sánh để làm nổi bật sự khác biệt, khắc sâu vào trí nhớ người đọc, người nghe
- Kết hợp sử dụng các kiểu câu làm cho bài văn TM biến hóa linh hoạt, không đơn điệu.
- Khi cần, nên phối hợp nhiều loại kiến thức để đối tượng cần thuyết minh được soi rọi từ nhiều mặt 
Luyện tập
Luận điểm của đoạn văn trên là: “nếu bị tước đi môi trường kích thích, bộ não của trẻ sẽ phải chịu đựng kìm hãm”. Luận điểm này hấp dẫn vì:
Có những dẫn chứng minh họa, cụ thể với số liệu chính xác
Có sự so sánh kết quả ở các đối tượng: người và chuột
Kết quả đó do các chuyên gia, các nhà khoa học tìm ra.
Đoạn văn trên được trình bày logic tổng – phân – hợp 1 cách chặt chẽ.
Truyền thuyết hồ ba bể được thuyết minh 1 cách hấp dẫn vì:
Đã được TM bằng cách dựa vào truyền thuyết để giải thích sựu hình thành kỳ lạ của một dnah lam thắng cảnh. Nhờ truyền thuyết người nghe có được thêm tri thức văn hóa, lòng tôn sung, bảo vệ truyền thuyết Việt Nam.
Luyện tập
Đoạn văn TM về phở Hà Nội. Đoạn văn trên thể hiện tính hấp dẫn vì:
Đoạn văn sử dụng linh hoạt các kiểu câu: tả, kể, nghi vấn, cảm thán.
Sử dụng các từ ngữ so sánh, khêu gợi sức tưởng tượng của người đọc
Đoạn văn đã kích thích nhiều giác quan của người đọc: thị giác, khứu giác
Đoạn văn bộc lộ những cảm xúc trực tiếp của các tác giả về phở.
Hoạt động 3: Tổng kết
GV: Gọi HS đọc phần ghi nhớ trong SGK
HS: Đứng dậy đọc ghi nhớ to và rõ ràng 
Ghi nhớ: SGK trang 27
CỦNG CỐ - LUYỆN TẬP
Vận dụng kiến thức đã học về tsinh chuẩn xác và tính hấp dẫn của VBTM, anh / chị hãy viết một văn bản thuyết minh về một đối tượng tự chọn