Giáo án Ngữ Văn 6 - Tiết: 93, 94: Đêm nay bác không ngủ (Minh Huệ)

Tuần: 25	 Ngày soạn: 23/02/2013
Tiết: 93 - 94	 Ngày dạy : 25/02/2013
ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ (Minh Huệ)
Hướng dẫn làm bài Kiểm tra Văn
A. Mức độ cần đạt
- Cảm nhận được tình yêu thương lớn lao của Bác Hồ giành cho bộ đội, dân công và tình cảm của người chiến sĩ đối với Người trong bài thơ.
- Hiểu được những đặc sắc trong nghệ thuật miêu tả và kể chuyện của bài thơ.
- Kính yêu Bác Hồ, biết ơn thế hệ cha anh.
B. Trọng tâm kiến thức, kỹ năng, thái độ
 1. Kiến thức
- Hình ảnh Bác Hồ trong cảm nhận của người chiến sĩ.
- Sự kết hợp giữa yếu tố tự sự, miêu tả với yếu tố biểu cảm và các biện pháp nghệ thuật khác được sử dụng trong bài thơ.
 2. Kỹ năng
- Kể tóm tắt diễn biến câu chuyện bằng một đoạn văn ngắn.
- Bước đầu biết cách đọc thơ tự sự được viết theo thể thơ năm chữ có kết hợp các yếu tố miêu tả và biểu cảm thể hiện được tâm trạng lo lắng không yên của Bác Hồ; tâm trạng ngạc nhiên, xúc động, lo lắng và niềm sung sướng hạnh phúc của người chiến sĩ.
- Tìm hiểu sự kết hợp giữa các yếu tố tự sự, miêu tả, biểu cảm trong bài thơ.
- Trình bày được suy nghĩ của bản thân sau khi học xong bài thơ.
 3. Thái độ: Sau khi học xong văn bản biết kính yêu thêm về con người Bác Hồ và biết ơn các thế hệ cha anh.
C. Phương pháp
Vấn đáp, thuyết trình, thảo luận, cảm nhận tác phẩm.
D. Tiến trình dạy học
 1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số (Lớp 6A3 vắng....)	
 2. Bài cũ: Tóm tắt ngắn gọn văn bản “Buổi học cuối cùng”? Em cho biết ý nghĩa tư tưởng của truyện? (Phải biết yêu quý, giữ gìn và học tập để nắm vững tiếng nói dân tộc mình, nhất là khi đất nước rơi vào vòng nô lệ).
 3. Bài mới: Hình ảnh lãnh tụ Hồ Chí Minh trong văn học Việt Nam cũng như trên thế giới luôn toả sáng trong trái tim những người yêu nước. Hôm nay, chúng ta cùng nhau tìm hiểu thêm về Bác qua bài “Đêm nay Bác không ngủ” của Minh Huệ.
Hoạt động của GV và HS 
Nội dung bài dạy
Hoạt động 1: Giới thiệu chung
 Dựa vào phần chú thích * trong Sgk, em hãy trình bày hiểu biết của mình về tác giả Minh Huệ?
 Em hãy cho biết câu chuyện diễn ra trong bối cảnh lịch sử như thế nào?
Nhận vật trong bài thơ là ai? Bác hiện lên qua cái nhìn của ai?
Bài thơ này được làm theo thể thơ nào?
Hoạt động 2: Hướng dẫn Đọc - hiểu văn bản
Gv nêu yêu cầu giọng đọc: Đọc nhịp chậm, giọng thấp ở đoạn đầu và nhịp nhanh, giọng cao hơn một chút ở đoạn sau. Khổ cuối đọc chậm và mạnh để khẳng định như một chân lý.
 Giáo viên đọc mẫu đoạn đầu – học sinh đọc tiếp.
Phương thức biểu đạt chính của văn bản này là gì?
Hướng dẫn phân tích cụ thể
 Em hãy so sánh tâm trạng và cảm nghĩ của anh đội viên qua hai lần thức giấc?
 Ở lần đầu anh có tâm trạng như thế nào khi chứng kiến cảnh Bác đi “dém chăn” cho bộ đội?
 Tác giả sử dụng nghệ thuật gì để khắc họa hình ảnh Bác?
 Thảo luận: Ở đây, vì sao bài thơ không kể lần thứ hai mà từ lần thứ nhất chuyển ngay sang lần thứ 3? -> Mục đích của việc này nhằm thể hiện trong cái đêm mưa, lạnh ấy anh đã nhiều lần tỉnh giấc và lần nào cũng chứng kiến Bác Hồ không ngủ. Số 3 dùng để chỉ số nhiều. Từ lần một đến lần ba, tâm trạng và cảm nghĩ của anh đội viên có sự biến đổi rõ rệt.
 Qua cảm nghĩ của anh, hình ảnh và tấm lòng Bác đã được khắc họa sâu đậm như thế nào?
 Từ đó, em có nhận xét gì về Bác? Đó còn là tình cảm gì của người chiến sĩ đối với lãnh tụ?
Hết tiết 93 chuyển tiết 94
Trong văn bản, ngoài nhân vật anh đội viên còn có một nhân vật quan trọng, thể hiện chủ đề, tư tưởng tác phẩm đó là Bác Hồ. 
Hình ảnh Bác được khắc họa qua hình dáng, tư thế nào? -> Biểu hiện chiều sâu tâm trạng qua cái nhìn trong trạng thái mơ màng của anh đội viên..
Cử chỉ và hành động của được tập trung miêu tả qua những chi tiết nào?
 Hành động đó chứng tỏ Bác là người như thế nào?
 Trong lời nói của Bác trong hai lần anh đội viên mời Bác đi ngủ, đã thể hiện tình yêu thương đối với bộ đội, chiến sỹ như thế nào? -> Lần đầu, đáp lại sự năn nỉ của anh đội viên, Bác chỉ nói vắn tắt... Lần sau, khi anh đội viên nằng nặc mời Bác đi nghỉ thì câu trả lời của Bác bộc lộ rõ nỗi lòng, sự lo lắng đối với tất cả bộ đội và nhân dân
 Qua đó, em thấy Bác là người như thế nào?
 “Bác ơi, tim Bác mênh mông thế
 Ôm cả non sông, mọi kiếp người.”
 (Tố Hữu)
 Em hãy cho biết, vì sao ở khổ thơ cuối nhà thơ lại viết như thế?
Hs suy luận, trả lời. Gv mở rộng ở một số bài thơ.
Mở rộng: Tìm những từ láy trong bài và cho biết giá trị biểu cảm của một số từ láy cho là đặc sắc?
- Việc sử dụng nhiều từ láy đã làm tăng giá trị miêu tả tạo hình của nhiều chi tiết, hình ảnh. Ví dụ: Trầm ngâm, xơ xác, đinh ninh, phăng phắc, lồng lộng
- Một số từ láy làm tăng giá trị biểu cảm, diễn tả cụ thể các trạng thái tình cảm, cảm xúc. Ví dụ: Mơ màng, thầm thì, nằng nặc
* Tổng kết
 Hãy nêu khái quát giá trị nghệ thuật và nội dung của văn bản này?
Hs trả lời, Gv chốt ý dẫn đến Ghi nhớ. Hs đọc.
Từ nội dung bài học, em hãy rút ra ý nghĩa của văn bản?
Vài Hs nêu, gv chốt ý, ghi bảng.
* Luyện tập: Bt2: Gv hướng dẫn, Hs tiến hành làm bài tập ở nhà.
Hoạt động 3: Hướng dẫn tự học
Gv nêu yêu cầu để Hs học thêm ở nhà.
* Hướng dẫn làm bài Kiểm tra Văn: Để chuẩn bị cho bài kiểm tra Văn sắp tới, các em về ôn lại tất cả những văn bản đã học ở HK II và phần Tập làm văn, đặc biệt là văn miêu tả. Đề sẽ gồm 2 phần, trắc nghiệm và tự luận. Trắc nghiệm gồm 6 câu hỏi về những kiến thức ngắn gọn, chiếm 30% tổng số điểm. Phần tự luận chiếm 70% điểm nên các em phải đầu tư nhiều hơn. Phần tự luận gồm 2 câu: Câu hỏi ngắn và một câu dài liên quan đến văn miêu tả. Khi làm bài, chú ý đọc kỹ đề, làm nháp trước khi làm vào giấy kiểm tra, chú ý chính tả và trình bày sạch đẹp. 
I. Giới thiệu chung
1. Tác giả: Minh Huệ (Sgk/66)
2. Tác phẩm:
- Hoàn cảnh ra đời: Bài thơ được trình bày như một câu chuyện về một đêm không ngủ của Bác trong chiến dịch biên giới 1950.
- Nhân vật trung tâm là Bác Hồ được hiện lên qua cái nhìn và tâm trạng của anh đội viên.
- Thể loại: Thơ ngũ ngôn (5 tiếng)
II. Đọc - hiểu văn bản
1. Đọc, tìm hiểu nghĩa từ khó
2. Tìm hiểu văn bản
2.1. Phương thức biểu đạt: Tự sự, miêu tả kết hợp biểu cảm.
2.2. Phân tích
a. Cái nhìn và tâm trạng của anh đội viên đối với Bác Hồ
- So sánh qua hai lần thức:
Lần 1
Lần 2 (lần thứ 3)
- Ngạc nhiên xúc động khi chứng kiến cảnh Bác “dém chăn”
- Hành động “nhón chân”: sự lớn lao và gần gũi. 
- So sánh: Bóng Bác cao lồng lộng/ Ấm hơn ngọn lửa hồng.
- Lo lắng, hốt hoảng khi thấy Bác vẫn ngồi canh giấc ngủ cho các chiến sỹ.
-> Cảm nhận một lần nữa thật sâu xa, thấm thía tấm lòng cao cả của Bác.
-> Nghệ thuật so sánh, kết hợp kể, tả. 
=> Lòng biết ơn và niềm hạnh phúc được nhận tình yêu thương và sự chăm sóc thiêng liêng của Bác. Niềm tự hào về vị lãnh tụ vĩ đại mà bình dị.
Hết tiết 93 chuyển tiết 94
b. Hình tượng Bác Hồ
* Hình dáng, tư thế: Ngồi lặng yên, mặt trầm ngâm, “ngồi đinh ninh”; “chòm râu im phăng phắc” như đang nghĩ ngợi điều gì
* Cử chỉ, hành động:
 “Rồi Bác đi dém chăn
 Từng người từng người một
 Sợ cháu mình giật thột
 Bác nhón chân nhẹ nhàng.”
-> Nhiều từ láy liên tiếp: Giống hành động của người cha, người mẹ lo cho con.
=> Tình yêu thương sâu sắc và sự chăm sóc ân cần, tỉ mỉ của Bác Hồ đối với chiến sỹ.
* Lời nói:
- Lần đầu, Bác chỉ nói vắn tắt:
 “Chú cứ việc ngủ ngon
 Ngày mai đi đánh giặc.”
- Lần sau, câu trả lời của Bác bộc lộ rõ nỗi lòng, sự lo lắng đối với tất cả bộ đội và nhân dân:
 “Bác thương đoàn dân công
  Mong trời sáng mau mau.”
-> Miêu tả kết hợp biểu cảm.
=> Bác hiện lên là một người giản dị, gần gũi, chân thực mà hết sức lớn lao. Bác là vị lãnh tụ vĩ đại đáng kính.
c. Ý nghĩa khổ thơ cuối
- Thể hiện chân lý đơn giản mà lớn lao:
 “Đêm nay Bác không ngủ
 Vì một lẽ thường tình
 Bác là Hồ Chí Minh.”
=> Đêm không ngủ trong bài thơ là một đêm trong vô vàn đêm không ngủ của Bác. Cuộc đời của Người dành trọn vẹn cho nhân dân, cho Tổ quốc. Đó chính là lẽ sống “Nâng niu tất cả chỉ quên mình” của Bác mà mọi người đều thấu hiểu.
3. Tổng kết
a. Nghệ thuật:
- Lựa chọn, sử dụng thể thơ 5 chữ, kết hợp tự sự, miêu tả và biểu cảm.
- Lựa chọn, sử dụng lời thơ giản dị, có nhiều hình ảnh thể hiện tình cảm tự nhiên, chân thành
- Sử dụng từ láy tạo giá trị gợi hình và biểu cảm, khắc họa hình ảnh cao đẹp về Bác Hồ kính yêu.
b. Nội dung:
=> Ghi nhớ: (Sgk/67)
* Ý nghĩa văn bản: Thể hiện tấm long yêu thương bao la của Bác Hồ với bộ đội và nhân dân, tình cảm kính yêu, cảm phục của bộ đội, của nhân dân ta đối với Bác.
III. Hướng dẫn tự học
- Tìm hiểu và nhớ hoàn cảnh sáng tác bài thơ.
- Học thuộc lòng bài thơ, nắm nội dung bài học.
- Thấy được sự kết hợp độc đáo, phù hợp giữa thể thơ năm chữ và lối kể chuyện kết hợp miêu tả, biểu cảm.
- Sưu tầm một số bài thơ nói lên tình cảm của nhân dân đối với Bác Hồ kính yêu.
- Chuẩn bị bài: Ẩn dụ.
 E. Rút kinh nghiệm