Giáo án Ngữ văn Lớp 10 - Tiết 19+20: Tấm Cám

 Ngày soạn: 
Tiết 19-20 : Tấm cám
 I. Mục tiêu bài học Giúp HS:
 1. Kiến thức:
 - Hiểu ý nghĩa những mâu thuẫn, xung đột và sự biến hoá của Tấm trong truyện. 
 Nắm được giá trị nghệ thuật của truyện.
2. Kĩ năng: 
 - Túm tắt văn bản tự sự.
 - Rèn kĩ năng đọc, kể, phân tích nhân vật qua mâu thuẫn, xung đột trong truyện cổ tích thần kì..
3. Thái độ:
 - Cú được tỡnh yờu đối với người lao động, củng cố niềm tin vào sự chiến thắng của cỏi thiện, của chớnh nghĩa trong cuộc sống.
II. Chuẩn bị của GV và HS
 1. Giáo viên: 
1.1 : Phương tiện :
- SGK, SGV, chuẩn kiến thức, kĩ năng. 
- Bài soạn, sưu tầm cỏc truyện cổ tớch.
1.2 : Dự kiến biện phỏp hướng dẫn HS hoạt động tiếp nhận bài học: 
- Kể lại nội dung , tỡm hiểu, phõn tớch ý nghĩa của mỗi cõu chuyện.
 2. Học sinh: SGK, vở soạn , vở ghi, phiếu học tập. 
 -Phỏt biểu ý kiến về quan niệm sống của nhõn dõn thể hiện qua cỏc tuyến nhõn vật trong tỏc phẩm.
III. Tiến trình dạy học :
 1. Ổn định tổ chức lớp .
 2. Kiểm tra bài cũ : 
 ẹeồ lửùa choùn sửù vieọc, chi tieỏt tieõu bieồu trong baứi vaờn tửù sửù ta caàn thửùc hieọn caực bửụực naứo?.
 3. bài mới
*Lụứi vaứo baứi: Trong baứi thụ “Lụứi cuỷa Taỏm”nhaứ thụ Aựnh Tuyeỏt coự vieỏt: 
 Dũu daứng laứ theỏ Taỏm ụi 
 Maứ sao em phaỷi thieọt thoứi,vỡ ủaõu? 
 Phaọn ngheứo hoõm sụựm daừi daàu 
 Hoaự bao nhieõu kieỏp ngoùt ngaứo,ủa ủoan. 
Coõ Taỏm ủaừ ủi vaứo ủụứi soỏng vaờn hoaự,cuứng vụựi suy nghú,caỷm thoõng chia seỷ cuỷa ngửụứi Vieọt vụựi cha oõng mỡnh,vụựi cuoọc ủụứi ngaứy xửỷa,ngaứy xửa.ẹeồ goựp phaàn thaỏy ủửụùc ủieàu ủoự,chuựng ta cuứng tỡm hieồu truyeọn 
“ Taỏm Caựm”.
Hoạt động của GV - HS
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tỡm hiểu chung về thể loại truyện cổ tớch thần kỡ
Trỡnh baứy khaựi nieọm truyeọn coồ tớch?
Coự maỏy loaùi truyeọn coồ tớch?
ẹaởc ủieồm truyeọn coồ tớch thaàn kỡ? Giỏ trị ? Truyeọn coồ tớch “Taỏm Caựm”thuoọc kieồu truyeọn naứo?
Túm tắt truyện Tấm Cỏm và nờu chủ đề?
Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh đọc hiểu văn bản. 
(Theo diễn biến cuộc đời cụ Tấm)
Tấm sống trong một hoàn cảnh như thế nào?
Qua những sự việc xảy ra trong thời gian Tấm sống cựng với mẹ con Cỏm, em cú nhận xột gỡ về cỏc nhõn vật Tấm, mẹ con Cỏm, bụt? 
Tấm trở thành hoàng hậu nhờ sự kiện gỡ? Chi tiết này cú ý nghĩa như thế nào? 
Tấm đó làm gỡ để gỡn giữ hạnh phỳc ?
Em hóy kể lại những lần hoỏ thõn của cụ Tấm? 
HS: Đọc, lịờt kờ, kể lại
Cỏc nhõn vật bộc lộ mỡnh như thế nào qua cỏc sự kiện đú? 
HS: Suy nghĩ và trả lời
- Trờn con đường giành và giữ hạnh phỳc của cụ Tấm, yếu tố thần kỡ cú hiện diện nữa khụng? 
 í nghĩa của những lần hoỏ thõn của Tấm? 
HS: Thảo luận nhúm và trả lời. 
( cú sự cải biến của nhõn dõn về quan điểm của đạo phật (Đạo phật với thuyết “luõn hồi nghiệp bỏo” cho rằng con người chịu đau khổ từ kiếp trước thỡ kiếp sau sẽ được hưởng hạnh phỳc ở cừi niết bàn cực lạc. Với nhõn dõn lao động Việt Nam: hạnh phỳc ngay trong thực tại, nơi cuộc đời trần thế)
 Hỡnh thức hoỏ thõn cuối cựng của Tấm cú điều gỡ đặc biệt? Em cú suy nghĩ gỡ về hỡnh thức hoỏ thõn đú? 
- Đõy là chi tiết phổ biến trong cỏc truyện cổ tớch thần kỡ Việt Nam (Sọ Dừa, Lấy vợ cúc)
═> Là chi tiết mang tớnh thẩm mĩ cao gắn với hỡnh ảnh miếng trầu tờm cỏnh phượng (kết nối Tấm và nhà vua) đó mang lại cho truyện một ý nghĩa nhõn văn cao cả và một hương vị dõn tộc đậm đà. 
Em cú đồng tỡnh với cỏch làm của Tấm khụng? 
HS: Thảo luận nhúm và trỡnh bày ý kiến. 
- í kiến 1: đồng tỡnh
- í kiến 2: Khụng đồng tỡnh (Mõu thuẫn với bản chất hiền lành, làm giảm vẻ thuần khiết của nhõn vật)
GV: Tổng hợp ý kiến của HS và nhận xột chung. 
( phự hợp với mong ước của nhõn dõn về sự ban thưởng với người tốt và sự trừng phạt kẻ ỏc, gắn liền với nhu cõu trả thự của người bị ỏp bức búc lột.)
Hoạt động 4: Hướng dẫn HS củng cố kiến thức. 
Nờu những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của Tấm Cỏm? 
HS: Suy nghĩ, thảo luận và trả lời.
GV: Tổng kết chung.
I. Tỡm hiểu chung:
1.Truyện cổ tích
 chia làm 3 loại: cổ tích sinh hoạt, cổ tích loài vật và cổ tích thần kì. 
2. Đặc trưng Thể loại truyện cổ tớch thần kỡ
- Cú sự tham gia của cỏc yếu tố thần kỡ vào tiến trỡnh phỏt triển của cõu chuyện (bụt, tiờn, những vật cú phộp màu) 
- Nhõn vật chớnh là những con người bỡnh thường nhưng bất hạnh trải qua nhiều hoạn nạn mới được hưởng hạnh phỳc. 
3. Giỏ trị
 Thể hiện ước mơ của nhõn dõn lao động về hạnh phỳc gia đỡnh, về lẽ cụng bằng xó hội, về phẩm chất và năng lực tuyệt vời của con người 
4. Chủ đề
 Sức sống và sự trỗi dậy mạnh mẽ của con người trước sự dập vựi, tấn cụng của lực lượng thự địch. Đú là sức mạnh thiện thắng ỏc qua cuộc đấu tranh khụng khoan nhượng đến cựng.Chiến thắng ấy thể hiện ước mơ và tinh thần lạc quan của nhõn dõn
II. Đọc hiểu
1.Thõn phõn Tấm và con đường đi đến hạnh phỳc của cụ.
- Mồ cụi, sống với dỡ ghẻ và em gỏi cựng cha khỏc mẹ là Cỏm
- Luụn bị hai mẹ con Cỏm hành hạ, lừa gạt: 
+ Bắt tộp - Cỏm lừa - Bụt/Cỏ bống 
+ Chăn trõu - Mẹ con Cỏm giết bống - Bụt/xương bống
+ Xem hội - Mẹ con Cỏm bắt nhặt thúc - Bụt/ trang phục 
═> Tấm bất hạnh, yếu đuối, bị hắt hủi, hành hạ, lừa gạt. Đồng thời cụ cũng là một cụ gỏi chăm chỉ, ngoan hiền, khao khỏt được vui chơi và được hưởng hạnh phỳc. 
═> Mẹ con Cỏm: độc ỏc, nhẫn tõm, đố kị nhưng lại cú miệng lưỡi ngon ngọt. 
═> Nhõn vật bụt là một yếu tố thần kỡ, luụn cú mặt giỳp đỡ cụ khi cụ gặp bất hạnh, khú khăn. Đú là sự thể hiện ước mơ của nhõn dõn về cụng bằng xó hội. 
- Tấm trở thành hoàng hậu : Chi tiết chiếc giầy đỏnh rơi
+ Là chi tiết tiờu biểu mang hàm ý so sỏnh Tấm và Cỏm (Đề cao Tấm với phần thưởng là ngụi vị hoàng hậu)
+ Là chi tiết cầu nối, mở màn cho hàng loạt sự kiện về sau của truyện. 
2.Quỏ trỡnh đấu tranh giành và giữ hạnh phỳc của cụ Tấm
a. Sự hoỏ thõn 
 * Những lần hoỏ thõn: 
 Sau khi Tấm thành hoàng hậu, mẹ con Cỏm vẫn rắp tõm hóm hại cụ ═> Cụ hoỏ thõn hết lần này đến lần khỏc: 
- Hoỏ thành chim vàng anh 
- Hoỏ thành cõy xoan đào
- Hoỏ thành “linh hồn” khung cửi
- Hoỏ thành quả thị
═> Nhận xột: 
- Tấm đó trưởng thành hơn, từ bị động chuyển thành chủ động: Sau mỗi lần bị hóm hại, Tấm lại hoỏ thõn sang kiếp khỏc để mắng rủa, tố cỏo tội ỏc kẻ thự. 
- Sự độc ỏc của mẹ con Cỏm được đẩy đến tận cựng, sự bất hạnh của Tấm cũng được đẩy lờn đến đỉnh điểm. 
- Trờn con đường giành và giữ hạnh phỳc của cụ Tấm, bụt khụng xuất hiện nữa nhưng yếu tố thần kỡ vẫn luụn hiện diện. Yếu tố đú đó hoỏ thõn vào trong sự bất tử của cụ Tấm. 
* í nghĩa nhữg lần hoỏ thõn của cụ Tấm: 
- Chứng minh sức sống mónh liệt của nhõn vật.
- Thể hiện triết lớ: “ở hiền gặp lành trong quan niệm của nhõn dõn”
- Phản ỏnh quan niệm và mơ ước thực tế về hạnh phỳc của người lao động: Hạnh phỳc khụng phải ở kiếp sau mà phải tỡm và giữ nú ở kiếp này 
* Hỡnh thức hoỏ thõn cuối cựng của cụ Tấm: quả thị. Từ trong quả thị ấy, Tấm bước ra, càng xinh đẹp hơn xưa. 
- Thể hiện quan niệm mang tớnh tõm linh của người xưa: người cú thể thành vật, vật cú thể thành người. 
- Mang quan niệm của dõn gian về một nội dung đẹp ẩn sau một hỡnh thức bỡnh thường, thậm chớ là thụ kệch.
b. Sự trả thự của Tấm
- Tấm là nhõn vật chức năng nờn cụ phải “hoàn thành” nhiệm vụ mà tỏc giả dõn gian đó trao cho mỡnh: trừng phạt cỏi ỏc, để những người bất hạnh như cụ cú được một hạnh phỳc trọn vẹn. Cụ đó lừa Cỏm, để Cỏm tự hại mỡnh, để dỡ ghẻ tức mà chết. 
═> Kết thỳc truyện thể hiện rừ triết lớ dõn gian “ỏc giả ỏc bỏo”, Đõy là chiến thắng tất yếu của cỏi thiện, của lũng nhõn đạo và lạc quan của dõn gian xưa.
III. Tổng kết 
. 1. Nghệ thuật
 - Cốt truyện li kỡ hấp dẫn cú sự tham gia của cỏc yếu tố thần kỡ.
 - Cú sự đan xen với văn vần.
 - Nằm trong kiểu truyện dõn gian quen thuộc trờn thế giới nhưng Tấm Cỏm là truyện cổ tớch đậm đà bản sắc của dõn tộc Việt Nam: 
+ Bức tranh thiờn nhiờn gần gũi, quen thuộc 
+ Phong tục sinh hoạt: mũ cua bắt tộp, hội làng đặc biệt là hỡnh ảnh lỏ trầu tờm cỏnh phượng.
 2. Nội dung:
 - Phản ánh bản chất của những mâu thuẫn, xung đột.
 => Giá trị hiện thực. 
- Cảm thông trước số phận bất hạnh của người lao động; thấy được sức sống và sự trỗi dậy mãnh liệt của con người trước sự vùi dập, tấn công của cái ác; niềm lạc quan trong cuộc sống của nhân dân.
 => Tinh thần nhân đạo.
4 . Củng cố
Em hãy nêu ấn tượng của mình sau khi đọc truyện Tấm Cám? Truyện phản ánh ước mơ gì của nhân dân lao động? 
(- Truyện làm rung động người đọc bởi nỗi niềm bất hạnh đáng thương của cô gái mồ côi và chuyển thành cuộc đấu tranh không khoan nhượng để giành hạnh phúc.
 - Truyện phản ánh mơ ước đổi đời, tinh thần lạc quan của người xưa )
5. Dặn dò
 - Nắm vững nội dung bài học.
 - Tìm đọc các truyện cổ tích có cùng chủ đề.
 - Soaùn baứi “Tam ủaùi con gaứ”ứ , “Nhửng noự phaỷi baống hai maứy”.( Thủ phỏp nghệ thuật gõy cười, ý nghĩa bài học rỳt ra từ mỗi cõu chuyện)
 HƯỚNG DẪN : MIEÂU TAÛ VAỉ BIEÅU CAÛM TRONG BAỉI VAấN Tệẽ Sệẽ
1. GV Hướng dẫn cho hoùc sinh tỡm hieồu kiến thức cơ bản về miờu tả và biểu cảm
 - Tỡm trong vaờn baỷn nhửừng yeỏu toỏ maứ em cho laứ mieõu taỷ? (Suoỏi reo roừ hụn, ủaàm ao nhen leõn nhửừng ủoỏm lửỷa nhoỷ)
- Vỡ sao em cho raống ủoự laứ nhửừng yeỏu toỏ mieõu taỷ?(mieõu taỷ sửù vieọc,con ngửụứi, aõm thanh ,caỷnh vaọt) Vaọy “Mieõu taỷ” laứ gỡ?
- Tửụng tửù, tỡm trong vaờn baỷn nhửừng yeỏu toỏ bieồu caỷm? (taõm traùng naừo ruoọt, daựng veỷ traàm ngaõm, nhieàu sao quaự, ủeùp quaự kỡa, ) 
- Dửùa vaứo ủaõu em cho raống ủoự laứ nhửừng yeỏu toỏ bieồu caỷm?(theồ hieọn qua lụứi than ,tieỏng keõu, qua sửù mieõu taỷ noọi taõm nhaõn vaọt) Vaọy “Bieồu caỷm” laứ gỡ? 
- Caờn cửự vaứo ủaõu ủeồ ủaựnh giaự hieọu quaỷ cuỷa caực yeỏu toỏ mieõu taỷ vaứ bieồu caỷm trong vaờn tửù sửù? (yeỏu toỏ mieõu taỷ vaứ bieồu caỷm ủaừ phuùc vuù ủaộc lửùc cho muùc ủớch tửù sửù ủeỏn mửực ủoọ naứo) 
 2. Hướng dẫn tỡm hieồu vai trũ của quan saựt ,lieõn tửụỷng ,tửụỷng tửụùng ủoỏi vụựi vieọc mieõu taỷ vaứ bieồu caỷm. 
 - Haừy tỡm trong vaờn baỷn 1b/76 nhửừng yeỏu toỏ quan saựt ,lieõn tửụỷng ,tửụỷng tửụùng? Tửứ nhửừng chi tieỏt vửứa tỡm ủửụùc haừy ủửa ra nhửừng khaựi nieọm veà quan saựt ,lieõn tửụỷng ,tửụỷng tửụùng? (hoùc sinh choùn vaứ ủieàn tửứ 1/75 SGK) 
- Neỏu nhử chổ coự quan saựt maứ thieỏu caực yeỏu toỏ lieõn tửụỷng, tửụỷng tửụùng ủửụùc hay khoõng ?vỡ sao?
RÚT KINH NGHIỆM