Giáo án Ngữ văn lớp 10 tiết 55 Làm văn: Các hình thức kết cấu của văn bản thuyết minh

Ngày soạn: 28/12/2009
Ngày dạy: 29/12/2009
Tiết 55: Làm văn:
các hình thức kết cấu của văn bản thuyết minh
A. Mục tiêu bài học:
 	 Giúp Hs:
 - Trình bày, phân tích được các hình thức kết cấu cơ bản của văn bản thuyết minh: kết cấu theo thời gian, theo không gian và theo trật tự lôgíc của tư duy với đối tượng thuyết minh và nhận thức của người đọc.
 - Xây dựng được kết cấu cho bài văn thuyết minh về các đối tượng theo kiểu giới thiệu, trình bày.
 - Rèn kĩ năng nhận diện, phân tích và xây dựng kết cấu, bố cục văn bản thuyết minh theo 3 kiểu vừa học.
 - Có ý thức vận dụng kiểu văn bản thuyết minh vào đời sống.
B. Sự chuẩn bị của thầy và trò:
- Sgk, sgv.
- Một số văn bản thuyết minh, sơ đồ, bảng phụ.
- Thiết kế dạy- học.
C. Cách thức tiến hành:
 	Gv tổ chức giờ dạy- học theo cách kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận, thực hành làm các bài tập.
D. Tiến trình dạy- học:
1. ổn định tổ chức lớp: Kiểm tra sĩ số.
2. Kiểm tra bài cũ.
3. Bài mới:
* Giới thiệu bài mới: Trong thực tế cuộc sống, vì điều kiện và hoàn cảnh thực tế, chúng ta có thể ko được đi thăm quan mọi thắng cảnh, di tích lịch sử- văn hóa nổi tiếng, thưởng thức các sản vật quý của nhiều vùng quê, ko biết hết về cuộc đời, sự nghiệp của nhiều danh nhân hay các tác giả, tác phẩm VH nổi tiếng, có giá trị,... Nhưng chúng ta cũng có thể nắm bắt được những đặc điểm của chúng qua các bài văn thuyết minh. ở cấp II, các em đã được học về văn thuyết minh về một thể loại văn học, một phương pháp và một danh lam thắng cảnh. Vậy VB thuyết minh có các hình thức kết cấu ntn? Bài học hôm nay, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu vấn đề đó.
Hoạt động của Gv và Hs
Yêu cầu cần đạt
? Nhắc lại k/n về văn bản thuyết minh? Các loại VB thuyết minh?
 Loại thiên về trình bày, giới thiệu gồm 3 thể nhỏ:
+ Thuyết minh về một tác giả, tác phẩm VH.
+ Thuyết minh về một danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử.
+ Thuyết minh về một phương pháp.
? Đọc khái niệm Sgk và cho biết thế nào là kết cấu VB? Kết cấu VB phụ thuộc vào các yếu tố nào?
Hs trả lời.
Hs đọc VB.
 Gv chia hs thành 4 tổ thảo luận, trả lời các câu hỏi trong sgk:
- Xác định đối tượng và mục đích thuyết minh?
- Nội dung thuyết minh của VB?
- Phân tích cách sắp xếp ý trong VB?
- Giải thích cơ sở của cách sắp xếp ấy?
Hs đọc VB, thảo luận, trả lời các câu hỏi:
- Đối tượng và mục đích thuyết minh của VB 2?
- Nội dung thuyết minh của VB 2?
- Phân tích cách sắp xếp ý trong VB?
- Giải thích cơ sở của cách sắp xếp ấy?
 ? Từ việc tìm hiểu 2 VD trên, em hãy nêu các hình thức kết cấu chủ yếu của văn bản thuyết minh?
Hs trả lời.
Gọi Hs đọc ghi nhớ.
Hs đọc
Yêu cầu hs thảo luận, thực hành làm bài tập 1: Thuyết minh về bài Tỏ lòng của Phạm Ngũ Lão?
- Xác định hình thức kết cấu VB thuyết minh?
- Nội dung thuyết minh?
Hs trả lời.
? Thuyết minh về di tích Côn Sơn? Xác định các nội dung chính cần thuyết minh?
Hs trả lời.
* Khái niệm và phân loại:
- K/n: VB thuyết minh là kiểu VB nhằm giới thiệu, trình bày chính xác, khách quan về cấu tạo, tính chất, quan hệ, giá trị,... của một sự vật, hiện tượng, một vấn đề thuộc tự nhiên, xã hội và con người. 
- Phân loại: có nhiều loại, với 2 loại chính:
+ Chủ yếu thiên về trình bày, giới thiệu.
+ Chủ yếu thiên về miêu tả.
I. Kết cấu của văn bản thuyết minh:
* Kết cấu VB: là sự tổ chức, sắp xếp các thành tố của VB thành một đơn vị thống nhất, hoàn chỉnh, có ý nghĩa.
 Kết cấu phụ thuộc vào đối tượng, mục đích và người tiếp nhận văn bản.
1. Tìm hiểu ngữ liệu:
a. VB 1: Hội thi thổi cơm ở Đồng Vân.
- Đối tượng thuyết minh: Hội thi thổi cơm ở Đồng Vân- Đồng Tháp - Đan Phượng - Hà Tây" một lễ hội dân gian.
- Mục đích thuyết minh: Giúp người đọc (người nghe) hình dung được thời gian, địa điểm, diễn biến, ý nghĩa của lễ hội.
- Nội dung thuyết minh:
+ Địa điểm: làng Đồng Vân, xã Đồng Tháp, huyện Đan Phượng, tỉnh Hà Tây.
+ Thời gian: ngày rằm tháng giêng hàng năm.
+ Diễn biến:
 Thi nấu cơm:- Thủ tục bắt đầu.
 - Lấy lửa.
 - Nấu cơm.
 Chấm thi:- Tiêu chuẩn.
 - Cách chấm.
+ ý nghĩa của lễ hội đối với đời sống tinh thần của nhân dân.
- Cách sắp xếp các ý: theo trình tự thời gian.
- Cơ sở sắp xếp: Do bài viết nhằm giới thiệu về một hội thi và một công việc cụ thể nên người viết phải trình bày theo trật tự thời gian.
b. VB 2: Bưởi Phúc Trạch.
- Đối tượng thuyết minh: bưởi Phúc Trạch- Một loại trái cây nổi tiếng.
- Mục đích thuyết minh: Giúp người đọc (người nghe) nhận biết được đặc điểm và giá trị của bưởi Phúc Trạch.
- Nội dung thuyết minh:
+ Các loại bưởi nổi tiếng của Việt Nam.
+ Đặc điểm của bưởi Phúc Trạch: hình dáng quả, đặc điểm vỏ, cùi bưởi; vẻ ngon lành, hấp dẫn của múi bưởi, tép bưởi.
+ Giá trị và sự bổ dưỡng của bưởi.
+ Danh tiếng của bưởi Phúc Trạch.
- Cách sắp xếp các ý:
+ Quan hệ không gian: từ ngoài vào trong.
+ Quan hệ lôgíc: các phương diện khác nhau của quả bưởi (hình dáng, vỏ, múi tép, màu sắc, hương vị, cảm giác).
+ Quan hệ nhân- quả: giá trị " danh tiếng của bưởi Phúc Trạch.
" Quan hệ hỗn hợp.
- Cơ sở sắp xếp: Do mục đích thuyết minh.
2. Các hình thức kết cấu:
- Theo trình tự thời gian.
- Theo trình tự không gian.
- Theo trình tự lôgíc.
- Theo trình tự hỗn hợp.
* Ghi nhớ.
 Sgk – 168.
III. Luyện tập:
Bài 1: Thuyết minh về bài Tỏ lòng của Phạm Ngũ Lão.
- Hình thức kết cấu: hỗn hợp.
- Nội dung thuyết minh:
+ Giới thiệu về tác giả Phạm Ngũ Lão- một người văn võ toàn tài, một vị tướng giỏi, trước là môn khách sau là con rể của Trần Quốc Tuấn.
+ Giới thiệu về nội dung bài thơ:
 Hai câu đầu: Vẻ đẹp, sức mạnh của con người và quân đội nhà Trần đồng thời là bức chân dung tự họa của dũng tướng Phạm Ngũ Lão.
 Hai câu sau: Chí làm trai và tâm tình của tác giả.
Bài 2:
 Nội dung thuyết minh cơ bản về di tích Côn Sơn:
- Đường đến, địa điểm.
- Khung cảnh thiên nhiên sơn thuỷ hữu tình.
- Cụm di tích văn hóa: chùa Hun và đền thờ Nguyễn Trãi.
- Vài nét về thời gian ở ẩn của Nguyễn Trãi ở Côn Sơn.
- Các lễ hội và hoạt động thăm quan du lịch ở Côn Sơn hàng năm...
4. Củng cố – Nhận xét:
	- Hệ thống nội dung: Theo yêu câu bài học.
	- Nhận xét chung.
5. Dặn dò: 
Yêu cầu hs học bài, làm hoàn chỉnh bài 2 vào vở soạn.