Semirna: Phương pháp dạy học tích cực

Semirna: PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC (PPDHTC) 
I. Quy trình lập kế hoạch dạy học theo PPDHTC 
*Quy trình soạn bài 
- Chọn các ñơn vị cơ bản ñể áp dụng PPDHTC. Thông qua việc tổ chức dẫn dắt học sinh tự ñi ñến 
kiến thức ñó bằng những hoạt ñộng cụ thể tùy theo ñối tượng học sinh ñể xây dựng hệ thống câu 
hỏi 
- Cần xác ñịnh rõ công việc của giáo viên và công việc của học sinh khi lên lớp: 
* Công việc của giáo viên là tổ chức cho học sinh tìm kiếm những kiến thức cơ bản cụ thể của tiết 
học cụ thể như sau: Đưa ra câu hỏi, bài tập nhằm ñịnh hướng cho học sinh, sử dụng phiếu học tập 
phù hợp với từng ñối tượng học sinh ,tổ chức cho học sinh trả lời cá nhân nếu cần thiết. 
* Hoạt ñộng của học sinh là hoạt ñộng tự giác, chủ ñộng tích cực học tập theo yêu cầu của giáo viên 
và thực hiện các công việc trả lời câu hỏi bài tập ñược giao trong phiếu học tập. 
* Học sinh ñặt câu hỏi khi gặp khó khăn, quên kiến thức không xác ñịnh ñược phương pháp giải. 
*Học sinh báo cáo kết quả tự giác hoặc kết quả làm việc của nhóm mình, tự kiểm tra ñiều chỉnh kết 
quả theo gợi ý của bạn trong nhóm hoặc theo gợi ý của giáo viên. 
*Những chú ý của giáo viên khi lập kế hoạch bài học : 
Thứ nhất: 
 Cần thay ñổi thói quen viết mục tiêu giảng dạy bằng cách viết mục tiêu học tập. Tức là khi soạn 
bài giáo viên phải hình dung ñược sau khi học xong bài ñó học sinh phải nắm ñược kiến thức, kỹ 
năng gì, hình thành thái ñộ nào thay cho thói quen suy nghĩ tập trung vào những ñiều giáo viên 
phải ñạt ñược trong bài ñó . 
Thứ hai: 
 Khi xác ñịnh mục tiêu bài học, giáo viên phải lấy trình ñộ chung của cả lớp làm căn cứ.Trong 
PPDHTC, giáo viên phải hình dung ñược mức ñộ yêu cầu khác nhau ñối với từng loại nhóm học 
sinh, có trình ñộ kiến thức và tư duy khác nhau, ñể mỗi học sinh ñề ñược làm việc với một trí tuệ nỗ 
lực vượt sức. Cần tính toán ñộ khó phù hợp với mỗi nhóm học sinh giỏi và nhóm học sinh yếu ñể 
học sinh có thể huy ñộng kiến thức hiểu biết của mình nhằm hoàn thành nhiệm vụ. 
Thứ ba: 
 Cần chấm dứt cách viết mục tiêu một cách chung chung, chiếu lệ, hình thức. Ngay sau khi xác 
ñịnh mục tiêu phải nghĩ ñến việc ñánh giá mục tiêu không ñơn giản là chủ ñề của bài học mà là cái 
ñích bài học cần ñạt tới. Mục tiêu phải chỉ rõ ñầu ra của bài học chứ không phải tóm tắt nội dung 
bài học. Mục tiêu phải xác ñịnh rõ mức ñộ hoàn thành công việc của học sinh làm căn cứ ñể ñánh 
giá chất lượng hiệu quả bài học. 
Thứ tư: 
 Khi soạn bài theo phương pháp dạy học thụ ñộng( PPDHTĐ), giáo viên dự kiến những hoạt 
ñộng trên lớp của chính mình như: thuyết trình giảng giải, ñặt câu hỏi vvvà cố hình dung chút ít 
về sự hưởng ứng của học sinh, dự kiến câu trả lời nhận xét của học sinh. Khi soạn bài theo 
PPDHTĐ, những dự kiến của giáo viên phải tập trung chủ yếu vào các hoạt ñộng của học sinh, trên 
cơ sở ñó giáo viên hình dung sẽ phải tổ chức các hoạt ñộng của học sinh như thế nào. Khi soạn bài 
theo PPDHTC, giáo viên phải trình bày kỹ trình tự triển khai những hoạt ñộng trên lớp của chính 
mình, sao cho hợp lý tiết kiệm thời gian ñể tiến hành tiết học ñúng giờ. Còn khi soạn bài theo 
PPDHTC giáo viên phải suy nghĩ một cách công phu về khả năng diễn biến các hoạt ñộng ñề ra cho 
học sinh, dự kiến ñiều chỉnh ñể không bị cháy giáo án. 
Thứ năm 
 Khi dạy học theo PPDHTĐ thông tin ñi theo một chiều chủ yếu là từ thầy ñến trò 
nên giáo viên hoàn toàn kiểm soát ñược.Vì vậy, giáo viên hoàn toàn có thể vận dụng kiến 
thức và kinh nghiệm của mình ñể làm cho học sinh hiểu nhớ nội dung quy ñịnh trong SGK. 
Trong dạy học theo PPDHTC sẽ có sự giao tiếp giữa thầy và trò, giữa trò và trò, bài học ñược 
xây dựng từ những ñóng góp của học sinh thông qua những hoạt ñộng do giáo viên tổ 
chức.Vì vậy giáo viên phải có kinh nghiệm sư phạm thì mới làm chủ ñược diễn biến của tiết 
học. Để tổ chức các hoạt ñộng cho học sinh, người ta thường dùng các phiếu học tập( phiếu 
giao việc). Mỗi phiếu học tập cần có mục ñích rõ ràng nội dung ngắn gọn diễn ñạt chính xác 
khối lượng công việc trong mỗi phiếu học tập phải phù hợp với từng ñối tượng học sinh, vì 
ña số học sinh phải ñược hoàn thành công việc trong thời gian quy ñịnh, ñồng thời giáo viên 
phải có những chỉ dẫn thực hiện nhiệm vụ ở mỗi phiếu học tập một cách rõ ràng . 
 II. Các dấu hiệu của ñặc trưng cơ bản của PPDHTC: 
 Trước hết chúng ta tìm hiểu khái niệm PPDHTC: 
PPDHTC bao gồm một nhóm PPDH theo hướng phát huy tính tích cực chủ ñộng của người 
học . Thuật ngữ “tích cực” trong PPDHTC ñược dùng với nghĩa chủ ñộng hoạt ñộng, trái với 
nghĩa thụ ñộng, không hoạt ñộng chứ không dùng với nghĩa trái với tiêu cực. Vì vậy PPDHTC 
thực chất là cách dạy học hướng tới việc học tập chủ ñộng chống lại thói quen học tập thụ 
ñộng 
 *Một số dấu hiệu ñặc trưng cơ bản của PPDHTC: 
 Thứ nhất: 
 Dạy học thông qua tổ chức các hoạt ñộng của học sinh ; trong PPDHTC, người học với 
tư cách là chủ thể của hoạt ñộng học, ñược cuốn hút vào các hoạt ñộng học tập do giáo viên 
tổ chức và chỉ ñạo, thông qua ñó học sinh ñược tự lực khám phá những ñiều mà mình chưa 
biết chứ không phỉ thụ ñộng tiếp thu những kiếng thức ñã ñược sắp ñặt sẵn. Người học phải 
nắm ñược kiến thức, kỹ năng vừa nắm ñược cách tìm ra các kiến thức ñó, không nhất thiết 
phải rập khuông theo mẫu sẵn có mà cần phát huy tính ñộc lập sáng tạo. Dạy theo cách này 
vừa cung cấp tri thức và vùa hướng dẫn hành ñộng 
 Thứ hai: 
 Dạy học chú trọng phương pháp tự học cho học sinh. PPDHTC coi việc rèn luyện 
phương pháp học tập cho học sinh không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả mà còn là 
mục tiêu của dạy học.Trong phương pháp học thì cốt lõi là phương pháp tự học, ñó cũng là 
cầu nối gữa học tập và nghiên cứu khoa học. Nên rèn luyện cho người học có ñược kỹ năng 
tự học, biết vận dụng linh hoạt những ñiều ñã học vào trong những tình huống mới, biết tự 
lực phát hiện những vấn ñề ñặt ra thì sẽ tạo cho lòng ham học, khơi dậy tiềm năng vốn có 
trong mỗi người, từ ñó tạo ra những chuyển biến mới từ học thụ ñông sang học tập tích cực. 
 Thứ ba: 
 Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học hợp tác, PPDHTC ñòi hỏi sự cố gắng trí tuệ 
và nỗ lực cao của mỗi học sinh, trong quá trình tự lực dành lấy những tri thức mới. Tuy 
nhiên ý chí và năng lực của học sinh trong một lớp nhìn chung là không ñồng nhất vì vậy 
trong dạy học cần áp dụng PPDH phân hóa. Và khi bài học ñược thiết kế thành chuỗi các 
hoạt ñộng ñộc lập, áp dụng PPHTTC ở trình ñộ càng cao thì ñộ phân hóa càng lớn. Tuy 
nhiên trong quá trình học tập không phải mọi kiến thức ñều ñược hình thành thông qua 
hoạt ñộng cá nhân mà lớp học là nơi diễn ra các hoạt ñộng học tập và giao lưu giữa cá nhân 
và tập thể. Mà ở ñó mỗi cá nhân trau dồi những hiểu biết và kinh nghiệm của mình thông 
qua hoạt ñộng tập thể. 
 Thứ tư: 
 Kết hợp ñáng giá của thầy với ñánh giá của trò.Trong học tập việc ñánh giá học sinh của 
thầy không chỉ nhằm mục ñích nhìn nhận thực trạng và ñiều chỉnh hoạt ñộng của trò mà còn tạo 
ñiều kiện nhận ñịnh thực trạng và ñiều chỉnh hoạt ñộng của thầy.Trong dạy học phát huy tính tích 
cực chủ ñộng sáng tạo của người học, giáo viên là người giúp học sinh phát huy năng lực tự ñánh 
giá tự ñiều chỉnh hành vi học tập của mình.Các phương pháp và phương tiện ñánh giá mới sẽ tạo 
ñiều kiện tăng nhịp ñộ tự kiểm tra, tự ñánh giá thường xuyên. 
 Thứ năm: Vai trò của giáo viên khi chuyển từ dạy học truyền thống sang dạy học theo PPDHTC. 
Theo phương pháp này giáo viên không còn ñơn thuần là người truyền ñạt kiến thức mà 
còn là người tổ chức thiết kế hướng dẫn các hoạt ñộng ñể học sinh tự lực trong việc chiếm 
lĩnh tri thức mới, hình thành các kỹ năng, thái ñộ theo yêu cầu của chương trình. Ở trên lớp 
học sinh hoạt ñộng là chính nhưng không có nghĩa là giáo viên ít hoạt ñộng hơn mà trái lại 
giáo viên càng phải ñầu tư thời gian, công sức trong việc soạn giáo án ở nhà ñể thực hiện 
bài dạy trên lớp của mình với vai trò là người gợi mở cố vấn trọng tài trong các hoạt ñộng 
tìm tòi của học sinh. Như vậy dạy học theo PPDHTC vai trò của giáo viên không hề bị hạ 
thấp mà trái lại có yêu cầu cao hơn: giáo viên phải trình ñộ chuyên môn sâu rộng, trình ñộ 
sư phạm lành nghề mới có thể tổ chức hướng dẫn học tập của học sinh mà nhiều khi ngoài 
dự kiến của giáo viên 
III. Phân tích mối quan hệ giữa cách dạy và cách học trong việc phát huy tính tích cực học tập của 
học sinh. 
 Quan ñiểm lấy học sinh làm trung tâm ñã coi trọng vị trí hoạt ñộng học và vai trò của 
người học thì ñương nhiên phải phát huy tính tích cực của người học 
Cách dạy chỉ ñạo cách học nhưng ngược lại thói quen học tập của học sinh cũng ảnh hưởng 
ñến cách dạy của giáo viên. Có trường hợp học sinh ñòi hỏi ở giáo viên cách dạy tích cực 
nhưng giáo viên chưa ñáp ứng ñược, có trường hợp giáo viên áp dụng PPDHTC nhưng học 
sinh chưa thích nghi vẫn quen với PPDHTĐ nên dẫn ñến thất bại .Giáo viên phải kiên trì 
dùng cách dạy hoạt ñộng ñể dần dần hình thành cho học sinh phương pháp học tập chủ 
ñộng một cách vừa sức từ thấp ñến cao từ ñơn giản ñến phức tạp. Cần phất huy tính tích 
cực học tập ở cả 3 khâu: Nghiên cứu tài liệu mới; hoàn thiện củng cố kiến thức; kiểm tra 
ñánh giá cần phát huy tính tích cực của học sinh trong các bài học chính khóa và bài học 
ngoại khóa. 
Quan ñiểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm ñề cao vai trò tích cực của chủ thể người học 
nhưng không coi nhẹ vai trò chỉ ñạo của người dạy. Giáo dục nhà trường là quá trình có 
mục ñích, có kế hoạch ñể tiến hành dưới sự chỉ dạo của người giáo viên. Nếu giáo viên biết 
cách phát huy nội lực từ phía người học thì sẽ nâng cao ñược chất lượng hiệu quả của quá 
trình dạy học. 
 Quan ñiểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm thực chất là chuyển trọng tâm chú ý từ 
hoạt ñộng dạy của giáo viên sang hoạt ñộng học của học sinh. Chuyển từ chức năng truyền 
ñạt của giáo viên là chủ yếu sang dạy PPH tạo ñiều kiện thuận cho việc tự học. 
Quá trình dạy học gồm 2 mặt gắn bó khăng khít là hoạt ñộng dạy và hoạt ñộng học. Khi 
nhấn mạnh mặt này thì không gạt bỏ mặt kia. Trong quá trình dạy học không ñược thiếu 
một trong 2 nhân vật là giáo viên và học sinh nếu thiếu 1 trong 2 thì sẽ không diễn ra quá 
trình dạy học, mà nó ñòi hỏi sự hợp tác tích cực cả từ 2 phía giáo viên và học sinh. 
 Copyright Lê Sỹ Giảng 
 GV Toán THPT Nguyễn Thị Bích Châu Hà Tĩnh