Giáo án môn Ngữ văn 10 - Các thao tác nghị luận

CÁC THAO TÁC NGHỊ LUẬN
Mức độ cần đạt: Giúp học sinh:
 - Hiểu thế nào là thao tác lập luận.
 - Nắm được một số thao tác nghị luận thường gặp và các yêu cầu đối với việc vận dụng các thao tác đó.
Trọng tâm kiến thức, kĩ năng:
 - Kiến thức: + Khái niệm thao tác nghị luận.
	 +Cách thức triển khai các thao tác nghị luận: giải thích, chứng minh, phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy nạp.
	 + Yêu cầu vận dụng các thao tác phù hợp với từng vấn đề nghị luận.
 - Kĩ năng: + Nhận diện và phân tích vai trò của các thao tác nghị luận đã học qua các văn bản nghị luận.
	 + Vận dụng các thao tác nghị luận phù hợp với các vấn đề để nâng cao hiệu quả của bài văn nghị luận.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
NỘI DUNG CẦN ĐẠT
Hoạt động 1
Hs ®äc vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái cña sgk:
H: ThÕ nµo lµ thao t¸c?
VD: Thao t¸c khëi ®éng xe m¸y, m¸y vi tÝnh; thao t¸c nÊu ¨n;...
H: Thao t¸c nghÞ luËn lµ g×?
VD: VÊn ®Ò tai n¹n giao th«ng, « nhiÔm m«i tr­êng, thêi trang, øng xö x· héi,...
Hs ®äc yªu cÇu ë phÇn 1a- sgk, th¶o luËn, tr¶ lêi.
Gv nhËn xÐt, chèt ý ®óng.
Hoạt động 2
H: Điền từ vào ô trống để hoàn chỉnh các khái niệm?
HS: Làm việc cá nhân, điền từ
+ Phân tích.
+ Tổng hợp.
+ Diễn dịch.
+ Quy nạp.
GV: Nhận xét, kết luận
H: Xác định các thao tác nghị luận cụ thể:
+ Đoạn 1: Bài tựa “trích diễm thi tập” sử dụng thao tác lập luận phân tích
+ Đoạn 2: Đoạn văn của Thân Nhân Trung sử dụng thao tác phân tích - diễn dịch.
+ Đoạn 3: Kết luận của bài Tựa “Trích diễm thi tập” sử dụng thao tác tổng hợp
+ Đoạn 4: Đoạn văn trong “Hịch tướng sĩ” của Trần Quốc Tuấn sử dụng thao tác quy nạp.
* Nhận định đúng: 1, 3; chưa chính xác: 2
- NhËn ®Þnh vÒ ph­¬ng ph¸p diÔn dÞch ®óng víi ®iÒu kiÖn:
+ TiÒn ®Ò diÔn dÞch ph¶i ch©n thùc. 
+ Suy luËn ph¶i chÝnh x¸c.
" KÕt luËn rót ra mang tÝnh tÊt yÕu.
- NhËn ®Þnh vÒ ph­¬ng ph¸p quy n¹p: ch­a thËt chÝnh x¸c. V× khi nµo ch­a ®­a ra ®­îc ®Çy ®ñ c¸i riªng, mÆt riªng " kÕt luËn rót ra mang tÝnh phiÕm diÖn, chñ quan
- NhËn ®Þnh vÒ ph­¬ng ph¸p tæng hîp: ®óng. V× kÕt qu¶ cña ph©n tÝch lµ tæng hîp. Tæng hîp lµ qu¸ tr×nh tiÕp tôc vµ hoµn thµnh cña ph©n tÝch.
H: Đọc câu văn, xác định thao tác nhấn mạnh sự giống và khác nhau?
H: Thao tác so sánh có mấy loại chính?
H: Tác dụng của thao tác so sánh? Thực hiện thao tác so sánh cần tiến hành thế nào?
HS: Thảo luận, phát biểu
GV: Nhấn mạnh
+ Những đối tượng (sự vật, hiện tượng) được so sánh phải có mối liên quan với nhau về một mặt (phương diện) nào đó.
 + Sự so sánh phải dựa trên những tiêu chí cụ thể, rõ ràng và có ý nghĩa quan trọng đối với sự nhận thức bản chất của vấn đề (sự vật, hiện tượng).
 + Những kết luận rút ra từ sự so sánh phải chân thực, mới mẻ, bổ ích, giúp cho việc nhận thức sự vật (hiện tượng, vấn đề) được sáng tỏ và sâu sắc hơn.
 GV: Hướng dẫn, gợi ý
HS: Làm việc cá nhân, giải bài tập
I. Khái niệm:
1. Thao tác: Lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn nh÷ng ®éng t¸c theo tr×nh tù vµ yªu cÇu nhÊt ®Þnh.
2. Thao tác nghị luận: Lµ thao t¸c mµ con ng­êi th­êng tiÕn hµnh trong ®êi sèng nh»m thuyÕt phôc ng­êi kh¸c ®ång ý, ®ång t×nh, ®ång c¶m víi nh÷ng vÊn ®Ò mµ m×nh ®­a ra bµn b¹c.
- nã g¾n víi t­ duy vµ kh¶ n¨ng lËp luËn cña con ng­êi " tÝnh chÊt trõu t­îng.
II. Một số thao tác nghị luận:
1. Ôn lại các thao tác phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy nạp: 
 - Tổng hợp là kết hợp các phần (bộ phận), các mặt (phương diện), các nhân tố của vấn đề cần bàn luận thành một chỉnh thể thống nhất để xem xét.
 - Phân tích là chia vấn đề cần bàn luận ra thành các bộ phận (các phương diện, các nhân tố) để có thể xem xét một cách cặn kẽ và kỹ càng.
 - Quy nạp là từ cái riêng suy ra cái chung, từ những sự vật cá biệt suy ra nguyên lý phổ biến.
- Diễn dịch là từ tiền đề chung, có tính phổ biến suy ra những kết luận về những sự vật, hiện tượng riêng. 
2. Thao tác so sánh:
 - Để có thể thấy rõ sự khác nhau và giống nhau giữa các sự vật, hiện tượng, người ta thường dùng thao tác so sánh.
 - Có hai cách so sánh: 
 + So sánh nhằm nhận ra sự giống nhau.
 + So sánh nhằm nhận ra sự khác nhau.
 - Để thao tác so sánh có thể tiến hành đúng cách, cần chú ý:
III. Luyện tập
Bài 1:
 - Chứng minh: “Thơ Nôm Nguyễn Trãi đã tiếp thụ nhiều thành tựu của văn hoá dân gian, văn học dân gian”.
 - Thao tác nghị luận: phân tích, câu cuối: quy nạp → tầm vóc tư tưởng của đoạn trích được nâng lên.