Giáo án Ngữ văn 10 tiết 15, 16: Uy- Lít- xơ trở về (trích sử thi Ô- đi- xê )

Ngày soạn: 9/ 2010
Ngày soạn: 9/2010
 Uy- lít- xơ trở về
 Tiết theo PPCT: 15,16 ------------------------ (Trích sử thi Ô- Đi- Xê )
 - Hô- me- rơ-
A. Mục tiêu bài học:
 Giúp học sinh : 
	Hiểu được trí tuệ và tình yêu chung thuỷ là hai phẩm chất cao đẹp của nhân vật trong sử thi Ô- đi- xê của Hô- me- rơ.
 	Thấy được những nét cơ bản, đặc sắc của nghệ thuật sử thi: Thể hiện tâm lí, tính cách nhân vật, cách trần thuật của đoạn trích.
D.tiến trình dạy học
 Các bước lên lớp: sĩ số 
	 Kiểm tra bài cũ: Hỏi:Trình bày ý nghĩa đoạn trích "Chiến thắng Mtao Mxây"(Trích ST Đăm săn) ? 
	Trả lời: Đoạn trích kể lại sự kiện Đăm Săn chiến đấu giành lại vợ, bảo vệ hạnh phúc gia đình của người anh hùng từ trong tay một tù trưởng thù địch. Song đòi lại vợ chỉ là cái cớ làm nảy sinh mâu thuẫn cuộc chiến tranh mở rộng bờ cõi, làm nổi uy danh của cộng đồng. Thắng hay bại của ngưòi anh hùng sẽ có ý nghĩa quyết định tất cả => Thể hiện vai trò của người anh hùng với cộng đồng. 
 - Làm sống lại quá khứ anh hùng của người Êđê- Tây nguyên thời cổ đại Họ tự hào về tổ tiên của mình.
 Giới thiệu bài mới:
	Hô-e-rơ là người nghệ sĩ mù đã đi lang thang khắp đất nước Hy Lạp để kể về tác phẩm của mình ( ở thế kỷ thứ IX và VIII trước CN )Tác phẩm Ô- đi- xê ra đời vào lúc người Hy Lạp mở rộng địa bàn hoạt động ra biển cả. Trong sự nghiệp khám phá và chinh phục thế giới biển cả bao la và bí hiểm đó ngoài lòng dũng cảm đòi hỏi phải có những phẩm chất cần thiết như thông minh, tỉnh táo, khôn ngoan . Hình tượng Ô- đi -xê chính là lí tưởng hoá sức mạnh và trí tuệ người Hy Lạp . 
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung
 ( Gọi HS đọc phần tiểu dẫn )
 Em hiểu gì về Hô- me- rơ ? 
Dựa vào SGK em hãy tóm tắt tác phẩm một cách ngắn gọn nhất ?
 * Giá trị tác phẩm 
 Nêu khái quát giá trị t/ p? 
 ( HS đọc theo phân vai )
 - Đọc chú thích 
 Nêu đại ý đoạn trích?
 Đoạn trích có thể chia làm mấy phần? Nội dung của mỗi phần?
Nàng Pê... đang trong hoàn cảnh như thế nào?
Thái độ của Pê... như thế nào trước những lời nhũ mẫu? Em có suy nghĩ gì về thái độ ấy của Pê...? 
 Nhũ mẫu tiếp tục tác động như thế nào đến Pê...? Tâm trạng nàng biến chuyển ra sao?
 Khi Pê... sắp gặp mặt Uy... thì tâm trạng của nàng như thế nào?
 Biểu hiện ra sao? 
Tiết 14:
-Thái độ của Tê...- con trai nàng được thể hiện như thế nào?
-Trước những lời trách cứ của Tê..., tâm trạng của Pê...như thế nào? Nàng trả lời con trai nhưng có phải chỉ nói với con không?.
-Qua 2 cuộc tác động , em thấy t Pê...là người như thế nào? Nhận xét về nghệ thuật thể hiện tâm trạng Pê...?
( Để thấy rõ trí tuệ và cách ứng xử, ta đọc- hiểu phần 2)
 ( HS đọc phần còn lại)
Ai là người đưa ra thử thách? Dấu hiệu của thử thách ấyđược bộc lộ như thế nào? 
Ai là người chấp nhận thử thách? Thái độ của người ấy như thế nào khi xuất hiện trong ngôi nhà, khi nghe Pênêlốp nói với con trai nàng? 
 Uylixơ nói với con song thực chất có phải chỉ để nói với con không?
Sự thử thách bắt đầu bằng chi tiết nào? Uy...và Pê...đã làm gì để vượt qua thử thách đó?
Sau lời chân tình của Uy...về chiếc giường, Pê...đã thể hiện cử chỉ- hành động gì? Nàng nói những gì?
Em có suy nghĩ gì trước cảnh gia đình sum họp?
 H/ả "mặt đất" và "người đi biển" nói lên tâm trạng gì của Pê...Tác giả đã sử dụng biện pháp NT gì? 
Đoạn trích đã có những đóng góp gì về nghệ thuật ? 
Đoạn trích có ý nghĩa gì?
Bài tập :
 Văn học Hi lạp cổ đại đề cao lý trí, trí tuệ con người như thế nào? 
 I. Tìm hiểu chung 
1. Tiểu dẫn .
- Hô-me-rơ sống vào khoảng thế kỷ I X đến VIII 
trước CN. Ông sinh trưởng trong một gia đình nghèo ở đất I-ô- ni , ven bờ biển Tiểu á. 
- Ông đã tập hợp tất cả những thần thoại và truyền thuyết để hoàn thành 2 bộ sử thi I-li- át và Ô- đi- xê nổi tiếng ( Sự kiện cách ông 3 thế kỷ ) .
 - Là một nghệ sĩ mù thường đi lang thang khắp đất nước Hy Lạp để kể về tác phẩm của mình. 
2. Tóm tắt tác phẩm
- Cuốn sử thi đã tập trung thể hiện hình tượng Uy- lít- xơ tiêu biểu cho sức mạnh của trí tuệ, ý chí, nghị lực của con người cùng khát vọng chinh phục biển cả
- Là bài ca ca ngợi gia đình , tình yêu chung thuỷ .
 3. Văn bản
a. Vị trí đoạn trích :
- Thuộc khúc ca thứ 23, gần cuối thiên sử thi 
 ( Khúc ca 21+ 22 Cuộc thi bắn cung do Pe-nê- nốp tổ chức cho bọn cầu hôn , hai cha con Uy- lít - xơ đã tiêu diệt 108 vương tôn công tử và đám giai nhân không trung thành )
 SGK
 b. Đại ý đoạn trích 
Miêu tả 2 cuộc tác động đối với nàng Pê- nê- nốp và cuộc đấu trí giữa Uy- lít -xơ và Pê-nê- nốp qua thử thách để gia đình đoàn tụ, hạnh phúc .
 c. Bố cục 
-Đoạn trích chia làm 3 đoạn :
 + Đoạn 1: Từ đầu đến " và người giết chúng ": Tác động của nhũ mẫu với nàng Pênêlốp.
 + Đoạn 2: Tiếp đó đến " người kia gan dạ ": Tác động của Tê- lê- mác với mẹ .
 + Đoạn 3- Còn lại : Cuộc đấu trí qua thử thách giữa Uy- lít- xơ và Pênêlốp, gia đình đoàn tụ .
 II. Đọc- hiêủ: 
 1. Tâm trạng của nàng Pê- nê- nốp.
 - Hoàn cảnh: Chờ đợi chồng 20 năm đằng đẵng 
 + Tấm thảm ngày dệt, đêm tháo để làm kế trì hoãn sự thúc bách của bọn cầu hôn.
 + Cha mẹ đẻ của Uy... thúc giục tái giá 
 a.Tác động của nhũ mẫu với Pê-nê-lốp .
- Thái độ của Pênêlốp: Không bác bỏ ý của nhũ mẫu, mà thần thánh hoá sự việc:
 " Đây là một vị thần đã giết bọn cầu hôn danh tiếng, một vị thần bất bình vì sự láo xược bất kham và những hành động nhuốc nhơ của chúng... nên chúng phải đền tội đó thôi " 
 " Còn về phần Uylixơ thì ở nơi đất khách quê người chàng đã hết hy vọng trở lại đất A- cai , chính chàng cũng đã chết rồi"
 - Nhũ mẫu thuyết phục: 
 + Vết sẹo ở chân Uy...
 + Mang tính mệnh của mình ra đánh cược 
-> Nàng phân vân và thần bí hoá câu chuyện ( ý định huyền bí của thần linh bất tử )
 => Đây là nét tâm lí của Pênêlốp Nàng trấn an nhũ mẫu và cũng là cách để tự trấn an mình.- Nàng là người rất thận trọng vì phải đương đầu chống đỡ với bao bất trắc suốt 20 năm chồng đi vắng .
 - Tâm trạng của nàng " rất đỗi phân vân ":
 + Sắp gặp:" Không biết nên đứng xa hay lại gần ôm láy đầu, cầm lấy tay người mà hôn" 
 -> lúng túng tìm cách ứng xử
 + Gặp: " Ngồi lặng yên trên ghé hồi lâu. lòng sửng sốt, khi thì đăm đắm âu yếm nhìn chồng, khi lại không nhận ra chồng dưới bộ quần áo rách mướp "
 -> Nàng dò xét, tính toán mông lung, nhưng cũng không giấu được sự bàng hoàng, xúc động 
-> Giằng xé giữa lí trí và tình cảm-> kịch tính 
 => Pê.. vẫn nửa tin, nửa ngờ; nửa mừng, nửa lo ; e ngại và phân vân - Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật sử thi .
-Têlêmác trách cứ Pênêlốp;
 + " M ẹ thật tàn nhẫn , và lòng mẹ độc ác quá chừng "
 + " mẹ thì bao giờ lòng dạ cũng rắn hơn cả đá"
 -> Sự nôn nóng của con trai 
 - Tâm trạng Pênêlốp:
 + " Lòng mẹ kinh ngạc quá chừng, mẹ không sao nói được một lời ..."
 + " Nếu quả thật đây chính là Uylixơ đã trở về...thế nào cha và mẹ cũng nhận ra nhau...vì có những dấu hiệu riêng chỉ 2 người biết ..."
 -> Nàng nói với con trai nhưng cũng là nói với Uy...đang ngồi trước mặt -> Cách nói tế nhị, khéo léo. 
 -> Hé mở sự thử thách 
 => Pênêlốp là con người có trí tuệ, thông minh và tỉnh táo; biết kìm nén t/cảm của mình. Nàng là người rất thận trọng (Với nàng lúc này thận trọng không thừa), tế nhị, kiên quyết và giàu tình cảm.
 => Nghệ thuật: Hô-me-rơ không hề mổ xẻ tâm lí nhân vật mà đưa ra dáng điệu, cử chỉ, cách ứng xử, hay xây dựng những đối thoại giữa các nhân vật. Lập luận tuy chất phác , đơn sơ nhưng rất hồn nhiên của người Hy Lạp thời cổ .
b. Tác động của Têlêmác.với mẹ
 - Pênêlốp là người đưa ra thử thách . Dấu hiệu sự thử thách được trình bày qua lời của Pê..đối thoại với con trai: 
 " Nếu quả thật đây là Uylixơ thì thế nào cha mẹ cũng nhận ra nhau một cách dễ dàng "
 gián tiếp
 -> ý định thử thách ...........>thông minh, tế nhị
 con trai
 -> Nàng không nói ra chiếc giường nhưng chắc chắn nàng liên tưởng tới " chiếc giường"( bởi chiếc giường ngày cưới là kỷ vật còn giữ lại nhiều điều bí mật chỉ có vợ chồng biết, người ngoài không ai biết).
 - Uy-lít-xơ là người chấp nhận thử thách.Từ khi trở về ngôi nhà của mình sau 20 năm xa cách, chàng đã kìm nén mọi xúc động của tình vợ chồng , cha con qua thái độ, hành động :
 + Giả vờ làm hành khất 
 + Kể chuyện về chồng Pênêlốp cho nàng nghe
 + Tiêu diệt 108 kẻ cầu hôn láo xược.
 - Nghe Pênêlốp nói với con trai,Uylixơ "mỉm cười":
" Mẹ con muốn thử thách cha tại cái nhà này thế
 Gián tiếp
 nào rồi mẹ con cũng nhận ra ".............> Sự tế nhị, khôn khéo. Nói với con nhưng cũng là nói với Pênêlốp. 
 -> Chàng không vội vàng, hấp tấp, không nôn nóng như con trai -> Bản lĩnh trí tuệ của Uylixơ
- Cái bản lĩnh đã từng giúp chàng vượt qua bao thử thách ( Sự mời mọc, quyến rũ của tiên nữ Calipxô; sóng gió của thần biển Pôdêiđông; sự cám dỗ chết người của yêu biển Xi-ren...) , khi trở về nhà để đạt mục đích { Giết chết bọn cầu hôn)
2. Thử thách và sum họp 
Đoàn tụ với gia đình.
 - Cuộc đối đầu trực tiếp:
 Uy-lít-xơ 
 Pê-lê-nốp
+ Trách Pê..có trái tim " " sắt đá"
+ Nhờ nhũ mẫu khiêng cho chiếc giường" như tôi ngủ bấy lâu nay"
+ Uylixơ phải"giật mình", "chột dạ"
+ Miêu tả tỉ mỉ, chi tiết về chiếc giường.
-> Muốn nhắc lại tình yêu, tình vợ chồng chung thuỷ, những kỷ niệm đẹp của 20 năm về trước.
 -> Thử thách đã được chứng minh.
+Sai nhũ mẫu khiêng chiếc giường kiên cố ra khỏi phòng
->Thử thách( chứ không phải mục đích).
+ " Bủn rủn cả chân tay"
 -> Pênêlốp "chạy lại nước mắt chan hoà ôm lấy cổ chồng, hôn lên trán chồng" 
-> Thể hiện tình cảm của nàng với người chồng thân yêu sau 20 năm trời xa cách .
 Nàng nói lí do vì sao từ lâu nàng tự khép cửa lòng mình trước bất cứ ai, vì: 
 +" Luôn lo sợ những người đến đây dùng lời đường mật đánh lừa "
 + " đời chẳng thiếu gì những người xảo quyệt chỉ làm điều ác "
 -> Những cử chỉ, hành động, lời nói của một người vợ rất mực thuỷ chung. Nàng thật sung sướng, hạnh phúc khi ôm trong tay và siết chặt người chồng thân yêu của mình.
 -> Uylixơ cũng "ôm lấy đầu ....nước mắt dầm dề"- Đó là nước mắt của niềm vui và hạnh phúc.
 - Pênêlốp dùng sự khôn khéo để xác minh sự thật .
 Uylixơ bằng trí tuệ nhạy bén đã đáp ứng được sự thử thách ấy.
 -> Sự gặp gỡ của 2 tâm hồn, 2 trí tuệ. Cả 2 đều thắng , không có người thua.
 - Hình ảnh:
 + " Người đi biển"- diễn tả nỗi khát khao cháy bỏng của người đi biển trong cơn vật lộn với sóng nước, với nỗi khát khao được nhìn thấy đất liền.
 + " Mặt đất"- Nỗi sung sướng khi được đặt chân lên mặt đất . 
 -> Đất liền dịu hiền bao nhiêu đối với những người bị đắm thuyền ; thì Uy...cũng như vậy với Pê... -> Cách so sánh mở rộng này càng làm rõ tâm trạng của Pê... 
 => Hình ảnh cụ thể hoá nỗi vui mừng của Pê..sau bao khát vọng chờ mong đối với người chồng suốt 20 năm dài.
3. Nghệ thuật: 
 - Đặc sắc về nghệ thuật :
 + Cách miêu tả rất chi tiết, cụ thể ( hình ảnh chiếc giường )
 + Dùng nhiều định ngữ, cụm từ kèm theo( Pênêlốp thận trọng nói, nhũ mẫu hiền thảo, sự láo xược bất kham...) 
 + Nghệ thuật so sánh mở rộng ( so sánh có đuôi dài )
 => Tất cả đã tạo nên phong cách trang trọng, chậm rãi của Sử thi.
III.Tổng kết:
 Đoạn trích đã đề cao, khẳng định sức mạnh của tâm hồn và trí tuệ con người . Đồng thời, làm rõ giá trị hạnh phúc gia đình khi người Hy Lạp chuyển từ chế độ thị tộc sang chế độ chiếm hữu nô lệ .
 => Khẳng định thiên tài của Hô-me-rơ về tư tưởng và nghệ thuật .
 - Nắm được hòan cảnh kịch tính của 2 nhân vật Pê nê lốp và Uylixơ trong hoàn cảnh đó các nhân vật thể hiện tâm lí, tính cách.
 - Uylixơ trở về là 1 đoạn trích nhưng có giá trị như 1 màn kịch nhỏ . Bốn nhân vật lần lượt xuất hiện trên sân khấu.
 + Có mâu thuẫn và xung đột ( ở đó có các nhân vật đối thoại với nhau) : Ơ-ric-lê và Pênêlốp, Têlêmác và Pênêlốp; Uylixơ và Pênêlốp.
 + Có phát triển( Qua những diễn biến tâm lí của các nhân vật) 
 +Có đỉnh điểm( Thử thách của Pênêlốp)
 +Có cởi nút ( Việc giải mã của Uylixơ -> Giải quyết mâu thuẫn của kịch.
-Củng cố: Ghi nhớ- nội dung – nghệ thuật.
-Hướng dẫn học bài: “Ramayana”-Sử thi ấn độ.
-Rút kinh nghiệm: