Giáo án Ngữ văn lớp 10 tiết 71, 72 Đọc văn: Chuyện chức phán sự đền Tản Viên - Nguyễn Dữ

Ngày soạn: 2/02/2010
Ngày dạy: 04/02/2010
Tiết: 71.72.Đọc văn:
chuyện chức phán sự đền tản viên
 Nguyễn Dữ.
A. Mục tiêu bài học:
 Giúp hs:- Thấy được phẩm chất khảng khái, dũng cảm, chính trực, trọng công lí của nhân vật Ngô Tử Văn- đại biểu cho chính nghĩa chống lại những thế lực gian tà.
 - Củng cố lòng yêu chính nghĩa và niềm tự hào về người trí thức nước Việt.
 - Thấy được nghệ thuật kể chuyện sinh động, hấp dẫn, giàu kịch tính, vai trò của yếu tố kì ảo đối với việc phản ánh hiện thực cuộc sống xã hội đương thời.
B. Sự chuẩn bị của thầy và trò:
- Sgk, sgv và một số tài liệu tham khảo. 
- Hs soạn bài theo các câu hỏi trong sgk.
- Gv soạn thiết kế dạy- học.
C. Cách thức tiến hành:
 Gv tổ chức giờ dạy- học theo cách kết hợp các phương pháp hướng dẫn hs: đọc diễn cảm, trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi.
D. Tiến trình dạy- học:
1. ổn định tổ chức lớp.
2. Kiểm tra bài cũ.
3. Bài mới:
* Giới thiệu bài mới: Trong chương trình Ngữ Văn lớp 9- THCS, các em đã được học tác phẩm Chuyện người con gái Nam Xương, là một trong hai mươi câu chuyện trong Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ. Hôm nay, chúng ta lại cùng tìm hiểu về một câu chuyện nữa trong tập truyện kí đócủa ông. Đó là Chuyện chức phán sự đền Tản Viên, một tác phẩm ca ngợi những nho sĩ, trí thức khảng khái, chính trực vì nghĩa lớn chống gian tà. Đồng thời qua lớp vỏ của yếu tố kì ảo, chúng ta cũng phần nào thấu hiểu được cốt lõi hiện thực lịch sử đương thời.
Hoạt động của gv và hs
Yêu cầu cần đạt
Hs đọc phần Tiểu dẫn- sgk.
- Nêu các nét chính về tác giả Nguyễn Dữ?
- Em có hiểu biết gì về truyện truyền kì?
Gv bổ sung: Qua truyện truyền kì, chúng ta thấy đằng sau những chi tiết hoang đường kì ảo (phi hiện thực) lại là những vấn đề cốt lõi của hiện thực, thể hiện rõ quan niệm và thái độ của tác giả.
Gv giải thích nhan đề: 
+ Truyền kì : những chuyện kì lạ được lưu truyền trong dân gian.
+ Mạn lục: ghi chép một cách rộng rãi.
" Ghi chép một cách rộng rãi những chuyện kì lạ được lưu truyền trong dân gian.
" Thái độ khiêm tốn của tác giả. Bởi tác phẩm thực sự là một sáng tác văn học với sự gia công hư cấu sáng tạo, trau chuốt, gọt rũa của tác giả.
- Tác phẩm gồm bao nhiêu câu chuyện, viết bằng loại chữ nào và ra đời vào khoảng thời gian nào?
- Nêu giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm?
Yêu cầu hs đọc diễn cảm nối tiếp các phần của tác phẩm.
- Tìm bố cục của tác phẩm?
Gv yêu cầu hs về nhà tóm tắt tác phẩm theo bố cục đã tìm được.
- Ngay từ đầu truyện, tác giả đã giới thiệu gì về nhân vật chính? Cách giới thiệu như vậy có tác dụng gì?
- Vì sao Ngô Tử Văn quyết định đốt đền?
- Chàng đã làm việc đó ntn? ý nghĩa?
Hs thảo luận, phát biểu.
Gv nhận xét, bổ sung: Cách làm công việc ghê gớm khiến mọi người “lắc đầu, lè lưỡi, lo sợ thay cho chàng” vừa cẩn trọng, vừa công khai, đàng hoàng, quyết liệt. Chàng tự tin vào hành động chính nghĩa của mình, tỏ thái độ chân thành, trong sạch của mình mong được trời đồng tình, ủng hộ.
- Hậu quả của việc đốt đền với Tử Văn là gì? 
 - Phân tích hình ảnh, lời nói, bản chất tên tướng giặc?
Gv bổ sung: Như vậy, tà đã đội nốt chính, ác lại nhân danh thiện để cao giọng giảng giải đạo đức. Bởi lẽ, lúc sống, y đã theo chân Mộc Thạnh xâm lược đất nước ta, tàn hại dân ta. Khi bị bỏ xác nơi chiến trường, y lại tiếp tục đánh đuổi, chiếm đền của Thổ thần, tác oai tác quái. Y tự lật tẩy bản chất xảo trá, quan tói lọc lừa, cậy thế làm càn, tham lam, hung ác.
- Trước những lời lẽ của tên tướng giặc, Tử Văn có thái độ ntn?
Gv bổ sung: Tử Văn biết rõ sự thật về việc làm tác oai tác quái, hung ác của kẻ lên giọng giảng giải đạo đức cho mình nên chàng coi thường y, vẫn cứ ngồi tự nhiên ngất ngưởng. Tính chàng vốn can trường, tự tin vào việc mình làm.
Gv tiếp tục hướng dẫn hs tìm hiểu nhân vật Tử Văn theo bố cục của truyện:
- Cuộc gặp gỡ với nhân vật ông già Thổ công có tác dụng gì đến sự phát triển của cốt truyện và nhân vật chính?
- Tinh thần, thái độ và lời nói của Tử Văn trên đường bị quỷ sứ bắt đi và trong điện, trước Diêm Vương ntn?
 Gv bổ sung:
+ Cảnh địa phủ thật ghê rợn: gió tanh sông xám, hơi lạnh thấu xương, hai bên cầu có đến mấy vạn quỷ Dạ Xoa...
+ Tử Văn bị kết tội “tội sâu ác nặng, ko được dự vào hàng khoan giảm”
+ Khi chàng kêu oan, lại bị kết thêm tội bướng bỉnh, ngoan cố. Nhưng bao nhiêu sự đe dọa ko hề làm chàng nhụt chí, khiếp sợ. chàng tin và đấu tranh cho sự thật, cho chính nghĩa. Chàng tranh biện trực tiếp với tên đội mũ trụ với lời lẽ cứng cỏi, ko chịu nhún nhường, kiên quyết đấu tranh cho chân lí, cho lẽ phải, biện hộ cho mình và cứu giúp Thổ thần.
- Thái độ và lời lẽ của tên cư sĩ giả hiệu ra sao? Nó cho thấy điều gì ở bản chất của y?
- Chức quan phán sự là chức quan ntn? Tại sao Tử Văn được nhậm chức quan đó? Việc nhậm chức của chàng có ý nghĩa gì?
Gv bổ sung: Đền Tản Viên thờ đức Thánh Tản- người phán xử rõ mọi công đức, tội trạng của con người trần thế. Tử Văn nhậm chức phán sự - xem xét các vụ kiện tụng, giúp việc xử án cho đức Thánh Tản – góp phần thực hiện công lí chính nghĩa.
Gv chuyển ý, nêu vấn đề: Bên cạnh việc đề cao chàng nho sĩ kiên cường, vì dân trừ tà, truyện còn ngụ ý phê phán những ai và những hiện tượng, vấn đề gì trong xã hội đương thời?
- Phân tích nghệ thuật kể chuyện đặc sắc và hấp dẫn của Nguyễn Dữ?
 Gợi mở: Vai trò của yếu tố kì ảo bên cạnh yếu tố hiện thực? Phân tích kịch tính (các bước phát triển) của câu chuyện?
- Nêu chủ đề của truyện?
Hs suy ngẫm, phát biểu.
Gv nhận xét, chốt ý, yêu cầu hs học phần ghi nhớ- sgk.
I. Tiểu dẫn:
1. Tác giả Nguyễn Dữ:
- Sống vào khoảng thế kỉ XVI.
- Quê quán: xã Đỗ Tùng- huyện Trường Tân (nay thuộc huyện Thanh Miện- Hải Dương).
- Xuất thân trong gia đình khoa bảng.
- Từng đi thi và đã ra làm quan nhưng ko bao lâu thì lui về ẩn giật.
2. Thể loại truyện truyền kì:
- Là một thể văn xuôi tự sự thời trung đại, có thể xen thơ ca, các lời bình luận của tác giả hoặc người khác ở cuối mỗi truyện.
- Phản ánh hiện thực qua những yếu tố kì lạ, hoang đường.
- Viết bằng chữ Hán.
3. Tác phẩm Truyền kì mạn lục:
- Viết bằng chữ Hán.
- Ra đời vào nửa đầu thế kỉ XVI.
- Gồm 20 câu chuyện.
- Giá trị nội dung:
+ Là một tiếng nói phê phán hiện thực.
+ Cảm thông, bênh vực những con người nhỏ bé với số phận bi thảm, đặc biệt là người phụ nữ với khát vọng hạnh phúc lứa đôi.
+ Thể hiện tinh thần dân tộc, niềm tự hào về nhân tài, văn hóa nước Việt, đề cao đạo đức nhân hậu, thủy chung.
+ Khẳng định quan điểm sống “lánh đục về trong” của lớp trí thức ẩn dật đương thời.
- Giá trị nghệ thuật: được Vũ Khâm Lân (thế kỉ XVII) khen tặng là “thiên cổ kì bút”.
II. Đọc- hiểu văn bản:
1. Đọc.
2. Bố cục: 4 phần.
- P1: “Ngô Tử Văn...ko cần gì cả”
" Giới thiệu nhân vật và hành động đốt đền tà.
- P2: “Đốt đền xong... khó lòng thoát nạn”
" Tử Văn gặp bách hộ Thôi và Thổ thần.
- P3: “Tử Văn vâng lời...mất”
" Tử Văn bị bắt, đối chất ở Minh ti trước Diêm Vương, được tha, nhận lời tiến cử làm quan phán sự ở đền Tản Viên.
- P4: còn lại.
" Cuộc gặp gỡ tình cờ giữa quan phán sự đền Tản Viên và người quen cũ.
" Lời bình của tác giả.
2. Tìm hiểu văn bản:
a. Nhân vật Ngô Tử Văn- người đốt đền tà: 
- Tên chữ (tự): Ngô Tử Văn.
 Tên tục: Soạn.
- Quê quán: người huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang.
- Tính tình: khảng khái, nóng nảy.
- Phẩm chất: cương trực, dũng cảm, trọng công lí.
" Tác giả giới thiệu nhân vật trực tiếp nhân vật một cách ngắn gọn về tên họ, quê quán cụ thể, đặc biệt là tính tình, phẩm chất nổi bật bằng những từ ngữ khẳng định, khen ngợi.
" Tác dụng: định hướng rõ cho sự tiếp nhận câu chuyện của người đọc (biểu hiện của tính khảng khái, cương trực của nhân vật ntn?).
" Đó là cách giới thiệu nhân vật (mở truyện) truyền thống, chưa thoát khỏi cách kể chuyện của dân gian.
- Tử Văn đốt đền vì tức giận, ko chịu được cảnh yêu tà tác oai tác quái hại dân.
- Cách thực hiện:
+ Tắm gội sạch sẽ.
+ Khấn trời đất.
+ Châm lửa đốt đền.
+ Không hề lo sợ hậu quả.
" Cẩn trọng, công khai, đàng hoàng, quyết liệt.
- ý nghĩa:
+ Thể hiện sự khảng khái, chính trực, dũng cảm muốn vì dân trừ hại của kẻ sĩ.
+ Thể hiện tinh thần dân tộc mạnh mẽ qua việc diệt trừ hồn tên tướng giặc xâm lược hung bạo, bảo vệ Thổ thần nước Việt...
- Hậu quả:
+ Tử Văn bị “sốt nóng sốt rét”.
+ Bị hồn ma tên tướng giặc mắng mỏ.
+ Bị hắn đe dọa, quyết kiện Tử Văn ở âm phủ.
- Hình ảnh hồn ma tên tướng giặc:
+ Diện mạo: khôi ngô, cao lớn, đầu đội mũ trụ.
+ Lời nói: tỏ vẻ hiểu biết.
+ Bản chất thực: xảo trá, tham lam, hung ác.
- Thái độ của Tử Văn: coi thường, tự tin vào việc làm chính nghĩa của mình.
- Cuộc gặp gỡ với ông già Thổ công:
+ Giúp Tử Văn thấy rõ bản chất giả mạo, xảo trá, những hành động tác oai tác quái của hồn ma tên tướng giặc.
+ Thổ công mong Tử Văn quyết tâm và bày cách giúp chàng làm việc nghĩa đến cùng.
"Tạo ra sự phát triển lôgíc cho câu chuyện.
- Khi bị quỷ sứ bắt đem giải xuống âm phủ:
+ Tinh thần, thái độ: điềm nhiên, ko hề khiếp sợ trước cảnh địa ngục rùng rợn, quỷ sứ đe dọa.
+ Vẫn một mực kêu oan, đòi được phán xét minh bạch, công khai.
- Thái độ và lời lẽ của tên cư sĩ giả hiệu:
+ Tỏ vẻ khúm núm, bị oan ức, đáng thương, đáng được bênh vực.
+ Ra vẻ nhún nhường để khép thêm cho Tử Văn tội bướng bỉnh, ngoan cố.
+ Khi Tử Văn quả quyết yêu cầu Diêm Vương đem tư giấy đến đền Tản Viên để láy chứng cớ từ đức Thánh Tản, nếu Diêm Vương làm y lời Tử Văn thì hắn hết đường bao biện, sự thật sẽ được phơi bày...Y lại cố tỏ ra rộng lượng, xin Diêm Vương khoan dung cho Tử Văn để thể hiện đức hiếu sinh.
" Y tự lật tẩy bản chất xảo trá, giả hiệu, tạo sự sơ hở để Diêm Vương nghi ngờ, quyết tâm làm rõ sự thật.
- ý nghĩa của việc Diêm Vương xử kiện:
+ Thể hiện niềm tin của con người thời trung đại: bên cạnh cõi trần còn có một thế giới khác là âm phủ, nơi con người sau khi chết sẽ phải đến để nhận sự phán xét và thưởng phạt về những việc làm của mình khi còn sống.
+ Thể hiện khát vọng công lí chưa thực hiện được trong cuộc sống trần thế của người xưa.
+ Nhằm đẩy xung đột kịch tính của truyện đến cao trào để nhân vật chính Tử Văn có dịp bộc lộ bản lĩnh, khí phách của mình.
+ Có ý nghĩa khuyên răn con người nên sống và hành động thế nào cho đúng đắn, hợp lẽ phải, tránh làm điều ác.
- Quan phán sự: chức quan coi việc xử án ngày xưa (xem xét các vụ kiện tụng, giúp việc cho người xử án), là chức quan thực hiện công lí.
- Tử Văn được tiến cử nhậm chức trên vì chàng dũng cảm bảo vệ công lí, chính nghĩa.
- ý nghĩa: 
+ Là một phần thưởng xứng đáng.
+ Khích lệ mọi người dũng cảm đấu tranh chống cái ác, bảo vệ công lí.
b. Ngụ ý phê phán:
- Hồn ma tên tướng giặc Minh giả mạo Thổ thần. Lúc sống cũng như khi đã là ma, y đều hung ác, xảo quyệt, tham lam, hại dân, hại thần nên đã bị Diêm Vương- đại diện công lí trừng trị đích đáng.
- Thánh thần, quan lại ở cõi âm cũng tham nhũng để cái ác lộng hành. Diêm Vương và cộng sự quan liêu, xa dân để bao người tốt phải chịu oan ức, bất công, ngang trái.
" Đó là những chi tiết hoang đường kì ảo nhằm phản ánh hiện thực: hiện tượng oan trái, bất công của cõi trần, quan lại tham nhũng, vua xa dân, người tốt phải chịu bất công, ngang trái.
c. Nghệ thuật kể chuyện:
- Sử dụng yếu tố kì ảo dày đặc: xen lẫn chuyện người, chuyện ma, chuyện thần, thế giới thực- ảo, trần thế- địa ngục, việc chết đi- sống lại, người trần bên cạnh quỷ sứ, Thổ công, Diêm Vương,...
" Tăng tính li kì, hấp dẫn.
" Là phương thức đặc biệt để chuyên chở nội dung và cảm hứng hiện thực (là cách phản ánh hiện thực thâm thuý, sâu sắc).
- Giàu kịch tính:
+ Phần trình bày (mở đầu): giới thiệu nhân vật (tên, quê quán, tính cách, phẩm chất).
+ Khai đoạn (thắt nút): hành động đốt đền tà của Tử Văn.
+ Phát triển: Tử Văn lên cơn sốt, gặp tên tướng giặc và Thổ thần, bị bắt xuống âm phủ trị tội.
+ Đỉnh điểm (cao trào): Diêm Vương chấp nhận yêu cầu đối chất của Tử Văn.
+ Kết thúc (mở nút): tên tướng giặc bị trị tội, Tử Văn được ban thưởng. 
III. Tổng kết bài học:
 Chủ đề của truyện:
- Đề cao tinh thần khảng khái, cương trực, dám đấu tranh chống lại cái ác trừ hại cho dân của Ngô Tử Văn, một đại biểu của trí thức nước Việt.
- Niềm tin công lí, chính nghĩa nhất định sẽ chiến thắng gian tà.
E. Củng cố, dặn dò:
 Yêu cầu hs:- Học bài, làm các bài tập ở phần luyện tập.
 - Đọc trước bài làm văn: Luyện tập viết đoạn văn thuyết minh.