Giáo án Sinh học 10 - Bài 43: Cấu trúc của virut

Bài 43: CẤU TRÚC CỦA VI RÚT
I. MỤC TIÊU: Sau khi học xong bài này học sinh có khả năng
 1. Kiến thức
- Trình bày được khái niệm virut, mô tả được hình thái và cấu tạo của 3 loại vi rút điển hình.
- Phân biệt được các nhóm virut ở người, động vật, thực vật và vi khuẩn.
- Giải thích được vì sao virut được coi là ranh giới của thế giới vô sinh và sinh vật.
2. Kỹ năng: Rèn luyện một số kỹ năng
- Tư duy lôgic.
- Phân tích, so sánh, tổng hợp, khái quát.
- Vận dụng kiến thức vào thực tế.
- Hình thành khả năng làm việc khoa học: thảo luận nhóm, phát biểu ý kiến,
3. Thái độ
- Có ý thức bảo vệ sức khỏe của bản thân và cho người thân, bạn bè.
- Có niềm tin vào khoa học hiện đại.
- Tích cực trong phòng chống bệnh truyền nhiễm, tuyên truyền lối sống lành mạnh, tích cực.
II. PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC
 1. Phương pháp: 
 - Diễn giảng, hỏi đáp,sơ đồ tư duy, thảo luận 
 - Dạy học khám phá.
 2. Phương tiện: 
 - SGK 
 - Tranh ảnh có liên quan.
Đọc bài trước ở nhà. 
III. NỘI DUNG
Kiểm tra bài cũ:
Trọng tâm:
Cấu tạo hình thái của virut.
Bài mới:
Vào bài mới : Chúng ta thường nghe nói về bênh HIV – AIDS, viêm gan B, đậu mùa, cúm AH5N1 và nhiều căn bệnh truyền nhiễm khác Những căn bệnh này rất nguy hiểm. Số người chết rất rất nhiều. Vậy yếu tố nào gây ra những căn bệnh truyền nhiễm trên? Và chúng truyền nhiễm như thế nào? Cấu trúc chúng ra sao? Hôm nay cô trò mình cùng tìm hiểu 
 Chương III:
VIRUT VÀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM
BÀI 43: Cấu trúc các loại virut
Thời gian
Nội dung
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
I. Khái niệm
1. Sự phát hiện ra virut
-Năm 1892
2. Khái niệm
 - Có kích thước rất nhỏ (trung bình từ 10 – 100nm)
-Kí sinh bắt buộc trên vật chủ (người, động vật, thực vật, VSV).
- Virut chưa có cấu tạo tế bào.
- Virut gồm 2 phần chính: 
+ Lõi: axit nucleic.
+ Vỏ: protein.
- Thực thể sống.
II. Hình thái và cấu tạo
1.Hình thái
Cấu trúc xoắn :
- Capsome xắp xếp theo chiều xoắn của axit nucleic.
- Hình dạng: sợi, que, hình cầu,
VD : Virut khảm thuốc lá, virut bệnh dại, virut cúm sởi.
cấu trúc khối :
- Capsome xắp xếp theo hình khối đa diện 20 mặt tam giác đều.
VD : virut bại liệt, virut Ađênô,virut HIV.
cấu trúc hỗn hợp :
- Đầu có cấu trúc khối chứa axit nucleic gắn với đuôi có cấu trúc xoắn.
 VD : phage T2 kí sinh ở Ecôli.
2.Cấu tạo
 - Axit nucleic: 
 + AND (chuỗi đơn hoặc kép)
 hoặc + ARN ( chuỗi đơn hoặc kép)
 - Capsit: được cấu tạo từ các đơn vị hình thái gọi là capsôme.
 - Tổ hợp axit nucleic và vỏ capsit gọi là nucleôcapsit. 
 - Vỏ ngoài: Lipit kép và protein
 (trên vỏ ngoài có thể có gai glicôprotêin chứa các thụ thể giúp virut hấp phụ trên bề mặt tế bào vật chủ.)
Tiêu chí
Virut
Vi khuẩn
-Cấu tạo tế bào 
-Vật chất di truyền
-Hình thức sống
-Chưa
-ADN hoặc ARN
-Kí sinh bắt buộc
-Có
-ADN và ARN
-Độc lập, tộc đoàn
III. Phân loại vi rút
* Đặc điểm phân loại vi rút:
- Căn cứ vào loại axit nuclêic (ADN hoặc ARN sợi đơn hay sợi kép).
+ ADN: (virut đậu mùa, viêm gan B, ....)
+ ARN: (virut cúm, virut sốt xuất huyết, virut viêm não nhật bản,...)
- Căn cứ vào vỏ prôtêin, vật chủ, phương tiện lây truyền
* Dựa vào vật chủ chia thành 3 nhóm:
+ Virut ở người và động vật
Chứa ADN hoặc ARN.
+ Virut ở vi sinh vật.
Hầu hết chứa ADN, một
+ Virut ở thực vật.
Mang ARN. 
-GV: cho HS xem sơ đồ tóm tắt TN của Ivanopxki hướng dẫn và Yêu cầu HS nghiên cứu thông tin SGK trang 143 giới thiệu về thí nghiệm của ông và sự phát hiện ra virut.đặt câu hỏi.
- Tại sao không quan sát thấy mầm bệnh mà Ivanopxki vẫn kết luận đây là 1 loại vi sinh vật?
- Ở thí nghiệm trên Ivanopxki lấy dịch nghiền của cây thuốc lá bị bệnh cho lọc qua màng lọc vi khuẩn, lúc này vi khuẩn đã bị màng lọc giữ lại, vậy dịch lọc bây giờ không còn sự có mặc của vi khuẩn. Nhưng khi ông lấy dịch lọc này cấy lên cây thuốc lá không bị bệnh thì cây này cũng bị nhiễm bệnh. Ông lấy dịch lọc cho quan sát dưới kính hiển vi cũng không quan sát thấy mầm bệnh. Từ 2 kết quả TN trên em có nhân xét gì về kích thước của virut ?
- Em có nhận xét gì về hình thức sống của virut?
- Tế bào bình thường có cấu tạo gồm : nhân + bào quan + thành + vách + màng, vậy các em hãy quan sát hình cấu trúc cơ bản của virut và nhớ lại kiến thức đã học ở mục 4 bài 3 SGK sinh học lớp 10 nâng cao, em hãy cho cô biết virut đã có cấu tạo tế bào chưa ?
+ Virut vẫn chưa có cấu tạo tế bào vây thì chúng có cấu tạo như thế nào?
- GV hỏi: Em hãy cho cô biết sinh vật sống có những đặc điểm nào?
- GV hỏi:Theo em thì virut có phải là một sinh vật sống không? Tại sao?
- GV nhận xét câu trả lời của HS và rút ra khái niệm virut.
Vừa rồi các em đã biết được sự tồn tại của virut qua sự phát hiện của D.I.Ivanopxki và đã hình thành được khái niệm về virut. Để tìm hiểu rõ hơn đặc điểm về cấu tạo của virut chúng ta cùng tìm hiểu ở phần II hình thái và cấu tạo của virut nhé.
Hoạt động 2:
 Hình thái và cấu tạo.
Hình thái
-GV : Capsit là vỏ bọc bắt buộc trong cấu tạo của các virut, được cấu tạo từ protein. Capsome là đơn vị protein cấu tạo vỏ capsit của virut.
-GV yêu cầu HS quan sát các hình ảnh ở SGK/Trang 144 và trả lời các câu hỏi:
+ Dựa vào vỏ capsit hay sự sắp xếp của capsome người ta chia virút thành những dạng cấu trúc xoắn, khối, và hỗn hợp.
- GV : yêu cầu HS làm việc theo nhóm, hoàn thành phiếu học tập trong vòng 2 phút, sau đó đại diên mỗi nhóm lên bảng ghi thông tin thảo luận được.
-GV nhận xét đáp án.
- GV cho HS xem TN Franken và Conrat. Sau đó tiếp tục cho HS quan sát 1 thí nghiệm tương tự yêu cầu HS trả lời
+ Em hãy cho biết virut phân lập được là chủng gì?
+Từ thí nghiệm trên, em hãy cho biết lõi của virut có vai trò gì?
-GV kết luận.
Từ các dạng hình thái trên thì virut được cấu tạo như thế nào? Để biết được điều này thì chúng ta cùng tìm hiểu ở phần 2 cấu tạo virut.
2. Cấu tạo
- Quan sát hình ảnh, các em trả lời cho cô biết cấu tạo chung của virut gồm mấy phần chính? Đó là những phần nào.
-Vậy em có biết lõi của virut chứa gì trong đó không ?
- Em nào có thể cho cô biết tổ hợp của lõi và vỏ được gọi là gì ?
- Từ hình trên các em hãy cho cô biết virut có vỏ ngoài khác với virut trần ở đặc điểm nào?
Yêu cầu HS chú ý 3 đặc điểm: 
- Bộ gen của vi rút
- Vỏ capsit
- Vỏ ngoài
-GV cho HS xem video nhỏ để hỏi: theo em thì vỏ ngoài và gai glycoprotein của virut có vai trò gì?
-GV kẻ bảng so sánh sự khác nhau giữa virut và vi khuẩn, yêu cầu HS dựa vào kiến thức đã học để hoàn thành bảng.Gọi HS trả lời, nhận xét, kết hợp với ghi bảng.
Để phục vụ cho quá trình nghiên cứu và tạo ra các loại thuốc chữa bệnh, người ta thường chia virut ra thành từng loại nhỏ. Vậy thì dựa vào những tiêu chí nào để phân loại chúng? Để giải quyết vấn đề này chúng ta cùng nhau tìm phần tiếp theo: Phân loại virut.
Hoạt động 3: 
Phân loại vi rút
-Gv hỏi:Các em vừa học xong phần cấu tạo của virut, vậy thì chúng ta có thể phân loại virut dựa vào những đặc điểm nào ?
-GV yêu cầu HS lấy ví dụ về 1 số loại vi rút để minh họa.
-GV giải thích thêm
* Đơn giản nhất là dựa vào vật chủ để phân loại virut, chia thành 3 nhóm:
+ Virut ở người và động vật
Chứa ADN hoặc ARN (VR cúm, H5N1, HIV, viêm gan siêu vi B,)
+ Virut ở vi sinh vật.
Hầu hết chứa ADN, một số chứa ARN có thể mạch đơn hay mạch kép. (các phago ở E. coli như T2, T4, T6)
+ Virut ở thực vật.
Mang ARN. (khảm thuốc lá, khảm dưa chuột, khoai tây,...)
- HS xem sơ đồ tóm tắt TN và nghiên cứu tài liệu trong SGK, lắng nghe.
- Vì tác nhân gây bệnh có khả năng sinh sản (lây bệnh sang cây khỏe).
- HS trả lời:
Virut có kích thước rất nhỏ.
- Chúng phải sống kí sinh bắt buộc trên vật chủ ( người, động vật, thực vật, VSV). 
- Virut vẫn chưa có cấu tạo tế bào.
 - Virut gồm 2 phần chính: lõi là axit nucleic và vỏ là protein (capsit).
- Có 4 đặc điểm
+ Sinh trưởng và phát triển
+Sinh sản
+Cảm ứng/Vận động
+Trao đổi chất
- Virut chỉ là một thực thể sống, vì nó sống kí sinh bắt buộc nên khi sống trong vật chủ chúng mới có biểu hiện của sự sống, còn ở ngoài môi trường chúng như một thể vô sinh.
- HS lắng nghe.
- HS quan sát hình và trả lời.
- HS chia nhóm và thảo luận làm phiếu học tập, lên bảng điền thông tin vừa thảo luận được.
- HS quan sát và lắng nghe đáp án trên bảng, ghi nhận đáp án.
- HS quan sát, trả lời:
+Virut phân lập được là chủng B.
+ Lõi mang thông tin di truyền.
- HS trả lời:
Virus có cấu tạo gồm 2 phần chính:
 + Vỏ : Prôtêin 
 + Lõi : axit nucleic. 
- HS trả lời:
Lõi chứa ADN hoặc ARN, chuỗi đơn hoặc chuỗi kép.
- HS trả lời:
tổ hợp của axit nucleic và vỏ capsit được gọi là nuclêôcapsit.
- Virut có vỏ ngoài có thêm 1 lớp vỏ và có gai glycoprotein.
- Vỏ ngoài bảo vệ và gai glycoprotein đóng vai trò như chất kháng nguyên và giúp virut bám trên bề mặt vật chủ
-HS trả lời:
- Cấu tạo tế bào: 
+virut: chưa
+ VK: có
-Vật chất di truyền:
+ VR: ADN or ARN 
+ VK: ADN & ARN
- Hình thức sống: 
+VR: kí sinh bắt buộc
+VK: độc lập, tập đoàn.
-HS trả lời dựa vào loại axit nucleic, vỏ protein, vật chủ, phương tiện lây truyền,
IV. CỦNG CỐ:
Cho HS đọc kết luận cuối bài (SGK - tr.146)
Nêu được khái niệm, cấu tạo, hình thái của virut.
Capsome, capsit, vỏ ngoài là gì ?
Làm thêm một số câu trắc nghiệm để củng cố kiến thức.
V. DẶN DÒ:
Học bài và làm bài tập những câu hỏi cuối bài.
Đọc mục Em có biết ? (SGK – tr.147).
Đọc bài 44. Sự nhân lên của virut trong tế bào chủ.
Phiếu học tập
 Đặc điểm Loại virut 
Hình dạng
Axit nuclêic
Vỏ prôtêin
Vỏ ngoài
Virut cấu trúc xoắn (TMV)
Virut cấu trúc khối
Virut Ađênô
Virut HIV
Virut cấu trúc hỗn hợp (Phagơ T2)