Giáo án Lịch sử 10 Bài 28: Xây dựng và phát triển nhà nước độc lập thống nhất (Từ thế kỷ X đến đầu thế kỉ XV)

Ch­¬ng IV
ViÖt Nam tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ XV
Bµi 28
X©y dùng vµ ph¸t triÓn nhµ n­íc ®éc lËp
thèng nhÊt 
(Tõ thÕ kû X ®Õn ®Çu thÕ kØ XV)
I. Môc tiªu bµi häc
1. KiÕn thøc
Gióp HS hiÓu
- Qu¸ tr×nh x©y dùng vµ hoµn chØnh nhµ n­íc phong kiÕn ViÖt Nam diÔn ra trong mét thêi gian l©u dµi trªn mét l·nh thæ thèng nhÊt.
- Nhµ n­íc phong kiÕn ViÖt Nam ®­îc tæ chøc theo chÕ ®é qu©n chñ Trung ­¬ng tËp quyÒn, cã ph¸p luËt, qu©n ®éi vµ cã chÝnh s¸ch ®èi néi, ®èi ngo¹i ®Çy ®ñ, tù chñ vµ ®éc lËp.
- Trªn b­íc ®­êng ph¸t triÓn, mÆc dï tÝnh giai cÊp ngµy cµng gia t¨ng, nhµ n­íc phong kiÕn ViÖt Nam vÉn gi÷ ®­îc mèi quan hÖ gÇn gòi víi nh©n d©n.
2. T­ t­ëng, t×nh c¶m.
- Båi d­ìng ý thøc ®éc lËp d©n téc, b¶o vÖ sù thèng nhÊt n­íc nhµ.
- Båi d­ìng niÒm tù hµo d©n téc.
3. Kü n¨ng.
- RÌn luyÖn kü n¨ng ph©n tÝch so s¸nh.
II. ThiÕt bÞ, tµi liÖu d¹y - häc.
- B¶n ®å ViÖt Nam
- Tranh ¶nh V¨n MiÕu, Nhµ níc
- Mét sè t­ liÖu vÒ Nhµ n­íc c¸c triÒu Lý, TrÇn, Lª, Së.
III. TiÕn tr×nh tæ chøc d¹y - häc
1. KiÓm tra bµi cò
Tãm t¾t diÔn biÔn qua ®ã nªu nguyªn nh©n th¾ng lîi, ý nghÜa lÞch sö cña chiÕn th¾ng B¹ch §»ng?
2. Më bµi.
- ThÕ kû X ®· më ®Çu thêi ®¹i phong kiÕn ®éc lËp cña d©n téc ViÖt Nam tõ thÕ kû X -> XV trªn c¬ së mét l·nh thæ thèng nhÊt nhµ n­íc qu©n chñ chuyªn chÕ phong kiÕn ®­îc thµnh lËp vµ tõng b­íc ph¸t triÓn, hoµn thiÖn ®¹t ®Õn ®Ønh cao. §Ó hiÓu ®­îc qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nhµ n­íc phong kiÕn ViÖt Nam, chóng ta cïng t×m hiÓu bµi 28.
3. Tæ chøc d¹y vµ häc
Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß.
KiÕn thøc häc sinh cÇn
 n¾m v÷ng
 Ho¹t ®éng: C¶ líp - c¸ nh©n
Tr­íc hÕt GV nh¾c l¹i ý nghÜa cña chiÕn th¾ng B¹ch §»ng 938 më ra mét thêi kú ®éc lËp tù chñ l©u dµi cho d©n téc. Song sau h¬n 1000 n¨m B¾c thuéc nhiÒu yªu cÇu lÞch sö ®­îc ®Æt ra mµ tr­íc m¾t lµ ph¶i gi÷ v÷ng an ninh vµ thèng nhÊt ®Êt n­íc. §¸nh l¹i c¸c cuéc x©m l­îc cña n­íc ngoµi, b¶o vÖ nÒn ®éc lËp, tù chñ cña tæ quèc, ®Ó ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu ®ã - n¨m 939 Ng« QuyÒn x­ng v­¬ng.
 Ng« QuyÒn x­ng v­¬ng ®· bá chøc tiÕt ®é sø, x©y dùng cung ®iÖn, triÒu ®×nh, ®Æt chiÕu quan nghi lÔ theo chÕ ®é qu©n chñ.
- GV ph¸t vÊn: ViÖc Ng« quyÒn x­ng v­¬ng x©y dùng mét chÝnh quyÒn míi cã ý nghÜa g×?
- HS tr¶ lêi.
- GV chèt ý: N¨m 905 Khóc Thõa Dô ®· l·nh ®¹o nh©n d©n ®¸nh b¹i TiÕt ®é sø nhµ §­êng vµ giµnh lÊy chÝnh quyÒn, song thiÕt chÕ chÝnh trÞ vÉn tæ chøc. Nhµ Ng« suy väng, “lo¹n 12 sø qu©n” diÔn ra, ®Êt n­íc bÞ chia c¾t. N¨m 968 sau khi dÑp “lo¹n 12 sø qu©n” - §inh Bé LÜnh ®· x­ng ®Õ, ®Æt tªn n­íc lµ §¹i Cå ViÖt.
- GV: VËy em hiÓu g× vÒ quèc hiÖu “§¹i Cå ViÖt” vµ t×nh h×nh n­íc ta thêi ®ã?
- Gäi HS tr¶ lêi.
- GV nhËn xÐt vµ chèt ý: Vµo cuèi thêi §inh, néi bé n­íc ta lôc ®ôc, vua míi cßn nhá (§inh Toµn 6 tuæi), lîi dông t×nh h×nh ®ã qu©n Tèng ®em qu©n x©m l­îc n­íc ta: Tr­íc nguy c¬ bÞ x©m l­îc, Th¸i hËu D­¬ng ThÞ ®· ®Æt quyÒn lîi d©n téc trªn quyÒn lîi dßng hä, lÊy ¸o long cæn v¾t lªn m×nh Lª Hoµn vµ chÝnh mêi ThËp ®¹o t­íng qu©n Lª Hoµn lªn lµm vua. §Ó cã ®iÒu kiÖn l·nh ®¹o chèng Tèng, nhµ TiÒn Lª thµnh lËp.
- GV: Em cã nhËn xÐt g× vÒ tæ chøc nhµ n­íc thêi §inh, TiÒn Lª?
+ Thêi §inh, TiÒn Lª: D­íi vua cã 3 ban chÝnh quyÒn trung ­¬ng kiÓm so¸t ®­îc l·nh ®¹o ë ®Þa ph­¬ng.
HS suy nghÜ tr¶ lêi
- GV nhËn xÐt. kÕt luËn: Thêi §inh, TiÒn Lª nhµ n­íc qu©n chñ chuyªn chÕ chÝnh thøc ®­îc thµnh lËp.
- GV gi¶i thÝch kh¸i niÖm qu©n chñ chuyªn chÕ: Vua ®øng ®Çu n¾m mäi quyÒn hµnh. Tuy nhiªn møc ®é chuyªn chÕ ë mäi triÒu ®¹i, mçi n­íc kh¸c nhau.
- GV thuyÕt tr×nh vÒ sù sôp ®æ cña nhµ Lª vµ sù thµnh lËp cña nhµ Lý, vµ nh÷ng ý nghÜa träng ®¹i cña c¸c thêi vua thêi Lý. 
HS nghe vµ ghi nhí
- GV cã thÓ ®µm tho¹i víi häc sinh vÒ Lý C«ng UÈn, trÝch ®äc chiÕu dêi ®« vµ ®æi quèc hiÖu §¹i ViÖt => Sù tån t¹i cña kinh ®« Th¨ng Long, sù lín m¹nh tr­êng tån cña n­íc §¹i ViÖt chøng tá nh÷ng viÖc lµm cña nh÷ng «ng vua ®Çu thêi Lý thùc sù cã ý nghÜa träng ®¹i vÒ lÞch sö. §· më ra mét thêi kú ph¸t triÓn míi cña d©n téc, thêi kú ph¸t triÓn vµ hoµn chØnh cña nhµ n­íc phong kiÕn ViÖt Nam.
- Tr­íc hÕt GV kh¸i qu¸t ®Ó häc sinh thÊy ®­îc sù thay ®æi c¸c triÒu ®¹i, tõ Lý sang TrÇn, tõ TrÇn sang Hå ®Ó HS thÊy ®­îc thø tù c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ViÖt Nam.
- HS nghe - ghi nhí
GV yªu cÇu häc sinh ®äc SGK ®Ó thÊy ®­îc c¸ch tæ chøc bé m¸y chÝnh quyÒn trung ­¬ng thêi Lý - > TrÇn - > Hå ®­îc tæ chøc nh­ thÕ nµo
- HS theo dâi SGK tr¶ lêi c©u hái:
- GV nghe häc sinh tr¶ lêi, bæ sung kÕt luËn kÕt hîp víi s¬ ®å ®¬n gi¶n lªn b¶ng.
- HS theo dâi, vÏ s¬ ®å vµo vë
- GV gi¶ng tiÕp:
+ Vua: Cã quyÒn ngµy cµng cao
+ Gióp vua trÞ n­íc cã tÓ t­íng vµ c¸c ®¹i thÇn.
+ S¶nh, viÖn, ®µi lµ c¸c c¬ quan Trung ­¬ng (Liªn hÖ víi c¸c c¬ quan trung ­¬ng ngµy nay). C¸c c¬ quan trung ­¬ng bao gåm:
 M«n h¹ s¶nh
 Th­îng th­ s¶nh
	Hµn L©m Viªn
	Quèc sö viÖn
	Ngù sö ®µi
Häc sinh tiÕp tôc tr×nh bµy tæ chøc chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng.
- GV nhËn xÐt, bæ sung, kÕt luËn.
- ChÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng:
+ Chia thµnh lé, tr¸nh do hoµng th©n quèc thÝch cai qu¶n.
+ D­íi lµ: Phñ, huyÖn, ch©u do quan l¹i cña triÒu ®×nh tr«ng coi.
+ Thêi TrÇn ®øng ®Çu c¸c x· lµ x· quan (Nhµ n­íc qu¶n lý thêi cÊp x·)
- GV: Em cã nhËn xÐt g× vÒ tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc thêi Lý => TrÇn => Hå ?
- HS: Suy nghÜ tr¶ lêi
- GV bæ sung, kÕt luËn
 ThÓ chÕ chung lµ qu©n chñ chuyªn chÕ song chuyªn chÕ cßn cã møc ®é v× d­íi vua cßn cã tÓ t­íng vµ c¸c quan ®¹i thÇn.
§øng ®Çu c¸c lé (tØnh) chØ cã mét vµi chøc quan, cÊp phñ huyÖn, ch©u còng chØ cã mét chøc quan to. Bé m¸y chÝnh quyÒn gän nhÑ, kh«ng cång kÒnh.
- GV yªu cÇu c¶ líp ®äc SGK ®Ó thÊy ®­îc chÝnh s¸ch ®èi néi, ®èi ngo¹i c¬ b¶n cña c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn.
- HS theo dâi SGK ph¸t biÓu nh÷ng chÝnh s¸ch ®èi néi, ®èi ngo¹i cña nhµ níc.
- GV nhËn xÐt, bæ sung, kÕt luËn
GV cô thÓ ho¸ mét sè chÝnh s¸ch ®èi néi cña nhµ n­íc: Ch¨m lo ®ª ®iÒu khuyÕn khÝch s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, g¶ con g¸i cho c¸c tï tr­ëng miÒn nói.
1. B­íc ®Çu x©y dùng nhµ n­íc. Thêi Ng« - §inh – TiÒn Lª.
- N¨m 938, chiÕn th¾ng B¹ch §»ng giµnh th¾ng lîi, ®em l¹i ý nghÜa to lín. Sau chiÕn th¾ng nµy, Ng« QuyÒn ®· quyÕt ®Þnh x­ng v­¬ng => §©y lµ sù kh¸c biÖt so víi hä Khóc vµ hä D­¬ng.
- Sau khi nhµ Ng« sôp ®æ, “lo¹n 12 sø qu©n” diÔn ra, ®Êt n­íc bÞ chia c¾t. N¨m 968 sau khi dÑp “lo¹n 12 sø qu©n” - §inh Bé LÜnh ®· x­ng ®Õ, ®Æt tªn n­íc lµ §¹i Cå ViÖt.
- Vµo cuèi thêi §inh, qu©n Tèng ®em x©m l­îc n­íc ta. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, ®Ó cã ®iÒu kiÖn l·nh ®¹o chèng Tèng, nhµ TiÒn Lª thµnh lËp.
- Tæ chøc nhµ n­íc thêi §inh – TiÒn Lª: lµ nhµ n­íc qu©n chñ chuyªn chÕ.
+ Qu©n chñ chuyªn chÕ: lµ nhµ n­íc ®øng ®Çu lµ vua, vua n¾m mäi quyÒn hµnh trong tay.
2. Nhµ n­íc §¹i ViÖt thêi Lý – TrÇn – Hå.
- N¨m 1010 Lý C«ng UÈn dêi ®« vÒ Th¨ng Long => Më ra mét thêi k× ph¸t triÓn míi cña d©n téc, thêi k× ph¸t triÓn vµ hoµn chØnh nhµ n­íc phong kiÕn ViÖt Nam.
- Tæ chøc nhµ n­íc thêi LÝ – TrÇn: Vua ®øng ®Çu ®Êt n­íc, n¾m mäi quyÒn hµnh cao nhÊt vÒ chÝnh trÞ, luËt ph¸p, qu©n sù, nghi lÔ, ®èi ngo¹i. D­íi vua cã TÓ t­íng, c¸c ®¹i thÇn, c¸c chøc hµnh khiÓn, c¸c c¬ quan hµnh hÝnh.
- LuËt ph¸p: Ban hµnh bé luËt H×nh th­ – bé luËt thµnh v¨n ®Çu tiªn cña n­íc ta. Thêi TrÇn cã bé H×nh luËt riªng.
- Qu©n ®éi: §­îc tæ chøc quy cñ.
3. §oµn kÕt d©n téc. ChÝnh s¸ch ngo¹i giao
- C¸c triÒu ®¹i §inh – TiÒn Lª, Lý, TrÇn ®· sím ý thøc ®­îc yªu cÇu ®oµn kÕt d©n téc ®Ó cñng cè khèi ®oµn kÕt d©n téc, gi÷ v÷ng biªn c­¬ng cña Tæ quèc.
- C¸c triÒu ®¹i còng cã chÝnh s¸ch ngo¹i giao ®éc lËp, tù chñ.
4. Cñng cè.
- C¸c giai ®o¹n h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn cña bém ¸y nhµ níc qu©n chñ chuyªn chÕ phong kiÕn ViÖt Nam.
5. DÆn dß.
- HS häc bµi vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái trong SGK.