Giáo án Ngữ văn lớp 10 tiết 14, 15: Đọc văn Văn bản Uy-lit-xơ trở về < Trích Ô-đi-xê : Sử thi Hi Lạp>

Ngày soạn: 14/09/2009
Ngày giảng: 16/09/2009
Tiết 14.15. Đọc văn
Văn bản
Uy-lit-xơ trở về
A. Mục tiêu bài học:
	Giúp HS
	- Cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn và trí tuệ của người Hi Lạp thể hiện qua cảnh đoàn tụ vợ chồng sau 20 năm xa cách.
	- Biết phân tích diễn biến tâm lí nhân vật qua các đối thoại trong cảnh gặp mặt để thấy được khát vọng hạnh phúc và vẻ đẹp trí tuệ của họ.
B. Phương pháp + Phương tiện:
1. Phương pháp:
	Nêu vấn đề + phát vấn 
2. Phương tiện:
	Sgk.Sgv NV10(T1) + Giáo án.
C. Tiến trình lên lớp:
1. ổn định tổ chức: Kiểm tra sĩ số.
2. Kiểm tra bài cũ:
 	CH: Thái độ của nhân dân ta đối với nhân vật An Dương Vương. Mị Châu và Trọng Thủy thế nào? Bài học rút ra từ truyền thuyết đó là gì?
3. Bài mới:
	Giới thiệu bài: Lòng chung thủy là thước đo cao nhất cho tình yêu. Chẳng thế, bao đời nay con người chúng ta luôn tìm đến với những trang thiên tình sử, với những mối tình cao đẹp - tiêu biểu cho sự chờ đợi, vẹn trung trong tình yêu. Điều đó có thể thấy qua mối tình của Uy-lit-xơ và Pê-nê-lốp trong sử thi Ô-đi-xê của Hy Lạp. Chứng minh cho điều vừa nêu, chúng ta cùng tìm hiểu đoạn trích Uy-lit-xơ.
? Dựa vào tiểu dẫn Sgk, em biết gì về Hô-me-rơ?
Hs trả lời.
 ? Căn cứ vào sự chuẩn bị bài, hãy tóm tắt lại cốt truyện Ô-đi-xê theo Sgk và nêu đại ý tác phẩm và chủ đề chính?
Hs trả lời.
Gọi 5 HS đọc phân vai các nhân vật và dẫn truyện.
GV giải thích từ khó.
? Hãy xác định vị trí đoạn trích? Nêu đại ý. Đoạn trích có thể chia làm mấy đoạn? Nội dung mấy đoạn là gì?
Hs trả lời.
? Trước khi 2 vợ chồng nhận nhau, Pê-nê-lốp ở trong hoàn cảnh như thế nào?
Hs trả lời.
GV: Đoạn trước, nghe tin đột ngột Pê-nê-lốp: " Mừng rỡ cuống cuồng nhảy ra khỏi giường ôm lấy bà lão nước mắt chan hòa"-> lòng chung thủy niềm vui sướng hạnh phúc tốt độ.
? Khi nhũ mẫu Ơricle báo tin chồng nàng đã trở về đã trừng trị bọn cầu hôn thì tâm trạng của Pê-nê-lốp ra sao?
Hs trả lời.
? Đến lúc nhũ mẫu tiếp tục đưa thêm bằng chứng: Vết sẹo ở chân Uy-lit-xơ do lợn lòi húc ngày xưa thái độ của nàng thế nào? Em nhận xét gì về thái độ ấy?
Hs trả lời.
? Khi sắp gặp mặt Uy-lit-xơ, Pê-nê-lốp có tâm trạng gì?
Hs trả lời.
? Giữa lúc ấy, Pê-nê-lốp bị em trai trách là "tàn nhẫn", "độc ác quá chừng" "lòng dạ hơn cả đá" thì nàng phản ứng thế nào?
Hs trả lời.
? Theo em, đối thoại với Tê-lê-mác nhưng thực chất có phải vậy không. Em có nhận xét gì về nghệ thuật thể hiện tâm trạng của Pê-nê-lốp. Qua việc tìm hiểu tâm trạng trên cho ta hiểu gì về Pê-nê-lốp?
Hs trả lời.
? Tạo nên sự sum họp, ai là người đưa ra thử thách? Dấu hiệu của sự thử thách là gì? Nhận xét về cách thể hiện này?
Hs trả lời.
? Trong cuộc thử thách, ai là người chấp nhận, thái độ của người đó như thế nào khi xuất hiện?
Hs trả lời.
? ở cuộc gặp gỡ này. Uy-lit-xơ đã nói gì với con trai của mình? Câu nói đó cho thấy điều gì ở chàng và tâm trạng của chàng lúc đó ra sao?
? Sự thử thách bắt đầu từ chi tiết nào? Em có suy nghĩ gì về điều đó?
Hs trả lời.
? Pê-nê-lốp đã làm gì?
? Tình thế đó buộc Uy-lit-xơ phải làm gì? Qua đó cho thấy được phẩm chất gì ở con người Uy-lit-xơ.
Hs trả lời.
Gọi HS đọc đoạn miêu tả cái giường.
? Sau lời chân thành của Uy-lit-xơ về chiếc giường, Pê-nê-lốp phản ứng ra sao?
Theo em, tại sao Pê-nê-lốp không vồ vập nhận ngay ra chồng mình khi nhũ mẫu báo tin? Điều đó chứng tỏ điều gì?
Hs trả lời.
? ở đoạn cuối, tác giả miêu tả tâm trạng và cử chỉ của Pê-nê-lốp thông qua biện pháp nghệ thuật gì?
Hs trả lời.
? Qua việc tìm hiểu trên, chỉ ra ý nghĩa của đoạn trích?
Hs trả lời.
 Gọi HS đọc ghi nhớ.
 Hs đọc.
I. Tìm hiểu chung:
1. Vài nét về sử thi Ô-đi-xê và Hô-me-rơ:
* Hô-me-rơ:
- Theo truyền thuyết, là nhà thơ mù của đất nước Hi Lạp, sống khoảng thế kỉ IX-VIII(T.CN), sinh trưởng trong 1 gia đình nghèo bên sông Mê-lét.
- Được coi là tác giả 2 cuốn sử thi Iliat và Ô-đi-xê.
*Sử thi Ô-đi-xê
HS tóm tắt theo tiểu dẫn.
- Ô-đi-xê là sự nối tiếp sử thi I-li-át gồm 12.110 câu thơ, chia thành 24 khúc ca.
- Kể lại cuộc hành trình về quê hương của Uy-lit-xơ sau chiến thắng đánh chiếm thành Tơroa, 1 hành trình dài 10 năm.
- Chủ đề:
+ Là quá trình chinh phục thiên nhiên để khai sáng, mở rộng giao lưu.
+ Tài liệu xung đột giữa các nền văn minh, các trình độ văn hóa. Là cuộc đấu tranh bảo vệ hạnh phúc gia đình.
2. Đoạn trích:
- Vị trí: Thuộc khúc ca XXIII- "Ôđixê", nói lên quá trình Pê-nê-lốp nhận ra Uy-lit-xơ_ chồng nàng sau 20 năm trời đi chinh chiến mới về đến quê hương. Sau khi Uy-lit-xơ cùng con đã lập mưu giết chết 108 vị cầu hôn.
- Bố cục: Chia làm 3 đoạn.
+ Đoạn 1 
+ Đoạn 2 : Tác động của Tê-lê-mác với mẹ.
+ Đoạn 3 : Cuộc đấu trí giữa Pê-nê-lốp và Uy-lit-xơ để gia đình đoàn tụ.
II. Đọc - hiểu
1. Tâm trạng Pê-nê-lốp:
- Hoàn cảnh: Chờ đợi chồng 20 năm trời đằng đẵng, nhiều lúc không còn hi vọng.
+ Tấm thảm ngày dệt đêm tháo làm kế trì hoãn thúc bách của bọn cầu hôn.
+ Cha mẹ đẻ nàng thúc giục tái giá. Ra điều kiện thi bắn cung để đối phó với chúng.
- Khi nhũ mẫu báo tin chồng nàng Uy-lit-xơ đã trở về thì Pê-nê-lốp không tin, nàng suy tư, cân nhắc tự ghìm cả nỗi mừng vui của nhũ mẫu, vì:
+ Nàng không tin là Uy-lit-xơ có đủ sức giết bọn cầu hôn và lí giải: thần trừng phạt chúng do " sự láo xược bất kham và những hành động nhuôc nhơ của chúng", vì "chúng chẳng kiêng nể ai.."
 + Uy-lit-xơ ra đi đã 20 năm đằng đẵng, nàng chờ mòn mỏi nên nghĩ chàng đã chết và hết hi vọng.
- Có phần phân vân: không kiên quyết bác bỏ mà chuyển sang thần bí hóa câu chuyện. Cho rằng chuyện của thần linh, người trần không hiểu được.
Đây là nét tâm lí của Pê-nê-lốp. Nàng trấn an nhũ mẫu và cũng là cách để tự trấn an mình.
- Lúc sắp gặp Uy-lit-xơ: rất đỗi phân vân, lúng túng tìm cách ứng xử: "không biết nên đứng xa hay nên lại gần ôm lấy đầu, cầm lấy tay người mà hôn". Rồi nàng dò xét, suy nghĩ, tính toán mông lung nhưng cũng xúc động khôn cùng: "đăm đăm âu yếm nhìn chồng khi lại không nhận ra chồng dưới bộ quần áo rách mướp".
- Bị em trai trách thì Pê-nê-lốp phân vân cao độ và xúc động dữ dội. Nàng "kinh ngạc quá chừng", "không nói đựơc, không thể hỏi han, không thể nhìn" và tin rằng, nàng và Uy-lit-xơ sẽ nhận ra nhau qua " những dấu hiệu riêng" chỉ có 2 người biết mà người ngoài không biết -> thận trọng, thông minh, giàu niềm tin.
-> thực chất đang hướng tới Uy-lit-xơ.
-> Không mổ xẻ tâm lí nhân vật mà đưa ra dáng điệu, một cử chỉ, 1 cách ứng xử hay xây dựng những đối thoại giữa các nhân vật. Lập luận đơn sơ nhưng rất hồn nhiên.
=> Pê-nê-lốp là con người của trí tuệ, thông minh và tỉnh táo, biết kìm nén tình cẩm của mình. Bên cạnh đó, nàng còn là người thận trọng, giàu tình cảm, chủ động trong mọi tình huống.
2. Thử thách và sum họp:
- Người đưa thử thách: Pê-nê-lốp. Cách thể hiện thật tế nhị và khéo léo. Nàng không trực tiếp nói với Uy-lit-xơ mà thông qua đối thoại với con trai: "Nếu quả thật đây là Uy-lit-xơ. thì thế nào cha mẹ cũng nhận ra nhau" thông qua dấu hiệu của cái giường => Đó là vẻ đẹp về tâm hồn và trí tuệ của Pê-nê-lốp.
- Người chấp nhận thử thách: Uy-lit-xơ. Từ khi đặt chân về ngôi nhà của mình sau 20 năm xa cách tâm trạng Uy-lit-xơ: Kìm nén mọi sự xúc động của tình cảm vợ chồng, cha con ->Trí tuệ thông minh và khôn khéo qua thái độ - việc làm.
Giả danh làm kẻ hành khất.
Kể lại câu chuyện về chồng nàng Pê-nê-lốp cho nàng nghe chính mình chứng kiến.
Tiêu diệt kẻ cầu hôn, trừng phạt lũ đầy tớ phản bội. Khi nghe Pê-nê-lốp nói với con trai, Uy-lit-xơ mỉm cười: đồng tỉnh chấp nhận và tin vào trí tuệ của mình.
- Uy-lit-xơ nói với con trai: "Tê-lê-mác đừng quấy rầy mẹ..Thể nào mẹ con cũng nhận ra, chắc chắn là như vậy"->sự tế nhị, khôn khéo của Uy-lit-xơ: nói với con nhưng cũng chính là nói với Pê-nê-lốp. Mục đích cao nhất là làm thế nào để vợ nhận ra chồng. Nhưng chàng không vội vàn hấp tấp, không nôn nóng như con trai mà bình tĩnh tự tin.
-> Từ chi tiết Uy-lit-xơ trách Pê-nê-lốp có "trái tim sắt đá" và nhờ nhũ mẫu khiêng cho một chiếc giường để ngủ: "Già ơi! Già hãy bấy lâu nay?"-> vừa như trách móc vợ, vừa thanh minh về sự chung thủy của mình 20 năm nay.
-> Sai nhũ mẫu khiêng chiếc giường kiên cố ra khỏi phòng.
- Phản ứng của Uy-lit-xơ : Chàng giật mình, chột dạ. Vì chiếc giường đó không thể xê dịch được và chàng đã miêu tả thật chi tiết, tỉ mỉ về chiếc giường -> Cách miêu tả này, chàng muốn nhắc lại tình yêu, tình vợ chồng son sắt cách đây hơn 20 năm. Chàng đã giải mã dấu hiệu riêng mà Pê-nê-lốp đưa ra.
=> Uy-lit-xơ là hình ảnh lí tưởng về người anh hùng, về một người chồng, 1 người cha dũng cảm, mưu trí, độ lượng, thủy chung.
-Sau lời giải thích của Uy-lit-xơ, Pê-nê-lốp " bủn rủn cả chân tay".."chạy lại nước mắt chan hòa, ôm lấy cổ chồng, hôn lên trán chồng"
-> Vì nàng" luôn lo sợ có người đến dùng những lời lẽ đường mật đánh lừa, vì đời chẳng thiếu gì người xảo quyệt, chỉ làm điều tai ác"
Chứng tỏ: Pê-nê-lốp là một người vợ thủy chung, rất thận trọng, thông minh, kín đáo và bình tĩnh làm chủ cảnh ngộ.
=> Dùng bút pháp so sánh liên tưởng: tìm 1 hình ảnh gần gũi miêu tả sự việc, hình ảnh đó bằng một cách tỉ mỉ sau đem so sánh với cái mà mình miêu tả:mượn hình ảnh người sống sót mừng rỡ đến thế nào khi thuyền bị đắm giữa biển khơi với nỗi vui mừng của Uy-lit-xơ và Pê-nê-lốp.
III. Kết luận:
- Đề cao, khẳng định sức mạnh của tâm hồn và trí tuệ con người Hi Lạp. Đồng thời làm rõ giá trị hạnh phúc gia đình khi người Hi Lạp chuyển từ chế độ thị tộc sang chế độ chiễm hữu nô lệ.
- Khẳng đinh thiên tài của Hô-me-rơ.
- Đoạn trích giúp người đọc hiểu được nghệ thụât sử thi là: Miêu tả tỉ mỉ có xu hướng " trì hoãn sử thi". Dựng đối thoại và so sánh làm nổi bật tâm trạng nhân vật.
* Ghi nhớ:
Sgk.52.
4. Củng cố - Nhận xét:
	- Hệ thống nội dung: Theo bài học.
	Cho học sinh luyện tập câu hỏi: Nhập vai Uy-lit-xơ, anh (chị) hãy kể lại cảnh nhận mặt của gia đình chàng.
	- Nhận xét chung.
5. Dặn dò:
	Học bài. Soạn bài "Ra-ma buộc tội"